Όνειρο… το μυστήριο, το άγνωστο, το ανεξήγητο!

Η νύχτα πέφτει και η αγκαλιά του Μορφέα γεννά κόσμους ονειρικούς…
Τα όνειρα, αντικείμενο μελέτης για τους ψυχολόγους, θεϊκή έμπνευση για τους καλλιτέχνες, εφιάλτης ή διαφυγή, χιλιοτραγουδισμένα και συνυφασμένα με την καθημερινότητα όλων μας, δεν παύουν να αποτελούν ένα ακόμα μυστήριο της ανθρώπινης φύσης…

Τα όνειρα, τόσο ως διεργασία του εγκεφάλου, όσο και ως προς τη σκοπιμότητα και την ερμηνεία τους, έχουν απασχολήσει τον άνθρωπο από την αρχαιότητα έως σήμερα, δίνοντας τροφή σε ποικίλες ιατρικές μελέτες, φιλοσοφικές θεωρίες και εκλαϊκευμένες επεξηγήσεις. Αν και οι προλήψεις της γιαγιάς σχετικά με τα όνειρα, μπορεί να φαίνονται ότι λίγη σχέση έχουν με την ψυχαναλυτική προσέγγιση του Φρόιντ ή την ονειροκριτική παράδοση των αρχαίων Ελλήνων, έχουν κοινό παρανομαστή την παραδοχή του ασυνειδήτου ως δημιουργό του ονείρου, όταν ο συνειδητός νους παύει να βρίσκεται σε εγρήγορση. Ωστόσο, η ψυχαναλυτική Ιατρική σε γενικές γραμμές ερμηνεύει την εργασία του ονειρέματος ως έκφραση των ασυνείδητων επιθυμιών μας, των φόβων μας και, γενικότερα, των βαθύτερων μας συναισθημάτων, ενώ η ονειροκριτική των Αρχαίων και η σοφία του λαού προσεγγίζουν τα όνειρα και ως μηνύματα από το μέλλον μέσω του ασυνειδήτου. H μεταφυσική κάνει λόγο για μηνύματα του «Ανώτερου Εαυτού», που δεν (περι)ορίζονται από το χρόνο και την παρούσα ύπαρξή μας.

Τα όνειρα στην Αρχαιότητα

Ο Αριστοτέλης, στις πραγματείες του «Περί ενυπνίων» και «Περί της καθ’ ύπνον μαντικής», αναφέρεται στις δύο επικρατούσες τάσεις σχετικά με τη μελέτη των ονείρων στην αρχαιότητα: Την ιατρική, σύμφωνα με την οποία η κατάσταση του ύπνου επιτρέπει την καλύτερη επικοινωνία μεταξύ ψυχής και σώματος, οδηγώντας, κατά συνέπεια, στη διάγνωση σωματικών ασθενειών μέσω των ονείρων, και την ερμηνευτική, που μελετά τα όνειρα ως δείκτες μελλούμενων.

Η ερμηνευτική παράδοση στην αρχαία Ελλάδα, έχοντας παρεισφρήσει σε ιατρικά συγγράμματα (όπως του Γαληνού) και αποκρυφιστικά (όπως του Ερμή του Τρισμέγιστου), αντιπροσωπεύεται πιο συστηματοποιημένα από τα «Ονειροκριτικά» του Αρτεμίδωρου του Δαλδιανού το 2ο αιώνα μ.Χ. Στα βιβλία του – πέντε συνολικά – ο Αρτεμίδωρος πραγματεύεται την προφητική ιδιότητα των ονείρων, παρουσιάζοντας ενενήντα πέντε όνειρα (από μαρτυρίες συγχρόνων του), τα οποία, σύμφωνα με στοιχεία που παραθέτει, βγήκαν αληθινά.

Σύμφωνα με τη θεωρία του Αρτεμίδωρου, τα όνειρα είναι προφητικά αλλά απαιτούν τη συμβολή ενός ονειροκρίτη (ερμηνευτή των ονείρων) προκειμένου να διερμηνευτούν σωστά. Η ερμηνεία ενός ονείρου δεν μπορεί να μπει σε καλούπια (το ίδιο όνειρο δεν σημαίνει το ίδιο για όλους), και το αληθινό νόημά του – σύμφωνα, πάντα , με τον Αρτεμίδωρο – αποκαλύπτεται μόνο μετά από το σωστό συσχετισμό του εικονικού περιεχομένου του ονείρου με το κείμενο της αφήγησής του από τον ονειρευόμενο (τα λόγια, δηλαδή, που χρησιμοποίησε για να το περιγράψει) και, τέλος, με τα συμβάντα της εν εγρηγόρσει ζωής του. Επιπλέον, η ταυτότητα του ονειρευόμενου (το φύλο, η ηλικία, το επάγγελμα, η κοινωνική του θέση και το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε) θα πρέπει επίσης να λαμβάνονται υπόψη κατά την ερμηνευτική διαδικασία, όπως επίσης και τα συναισθήματα που εκφράζει σε σχέση με την εμπειρία του ονείρου. Ένα όνειρο φαινομενικά καλό, επί παραδείγματι, ερμηνεύεται αρνητικά σε σχέση με το μέλλον όταν συνοδεύεται από αρνητικά συναισθήματα.

Σύμφωνα με τον Αρτεμίδωρο, τα όνειρα υπάγονται συχνά σε ένα σημασιοδοτικό σύστημα, με βάση τη συνάφεια ή το συνειρμό. Έτσι λοιπόν, η γυναίκα- αντικείμενο του πόθου για έναν ερωτευμένο άνδρα, στο όνειρο μπορεί κάλλιστα να πάρει τη μορφή της θάλασσας ή ακόμα και ενός…αλόγου! (Εδώ μας τα χάλασε λίγο ο Αρτεμίδωρος…!).

Ο Φρόιντ και τα όνειρα

Ο Πατέρας της Ψυχανάλυσης, Σίγκμουντ Φρόιντ, έδωσε μεγάλη βαρύτητα στα όνειρα ως γέφυρα μεταξύ ασυνειδήτου και συνειδητού. Αν και δε συμμεριζόταν τις θεωρίες του Αρτεμίδωρου περί προφητικής αξίας των ονείρων, ασπαζόταν ωστόσο τις αρχές της ύπαρξης ενός σημασιοδοτικού συστήματος σε σχέση με την ερμηνεία τους, μελετώντας τους συμβολισμούς των ονείρων και το συσχετισμό τους με τις απόκρυφες επιθυμίες του ονειρευόμενου. Για τον Φρόιντ, το όνειρο δεν μπορεί μεν να αποκαλύψει τα μελλούμενα, αποκαλύπτει, όμως, αναμφίβολα την ψυχολογία μας.

Αν θυμηθείς το όνειρό μου…

Τώρα, το κατά πόσον το όνειρο είναι μια κλεφτή ματιά στο μέλλον ή μια βουτιά στα εσώψυχά μας, παραμένει ανοιχτό προς συζήτηση. Το βέβαιο είναι ότι η ζωή μας θα ήταν πολύ βαρετή χωρίς αυτό, και σίγουρα λιγότερο εμπνευσμένη… Όνειρα γλυκά, λοιπόν!