ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: Ο ΖΩΔΙΑΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ
Τι είναι ο ζωδιακός κύκλος; Φαντάζει απλοϊκό σαν ερώτημα, αποτελεί όμως ένα πολύ σημαντικό ζήτημα για τους Αστρολόγους και είναι ένα από τα πιο κομβικά σημεία αντιπαράθεσης της Αστρολογίας με τη σύγχρονη επιστήμη. Κατανοώντας τη φύση του ζωδιακού κύκλου, έχει κανείς τη δυνατότητα να κατανοήσει και τη φύση της ίδιας της Αστρολογίας και γιΆ αυτό τελικά καταλήγει να είναι και τόσο σημαντικό το ερώτημα.
Απόψεις για τη φύση του ζωδιακού κύκλου έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί αρκετές. Οι περισσότεροι από μας ίσως δε γνωρίζουν ότι ο ζωδιακός δεν είχε πάντα δώδεκα ζώδια. Ξεκίνησε σαν ένα σύνολο αστερισμών που παρακολουθούσαν οι Χαλδαίοι ιερείς στην αρχαία Μεσοποταμία. Βιβλιογραφικές αναφορές αναφέρουν ότι οι αστερισμοί που παρακολουθούσαν τότε οι ιερείς ανέρχονταν σε τριάντα έξι κι ότι χρειάστηκε να περάσουν εκατοντάδες χρόνια για να περιοριστούν τελικά στους δώδεκα.
Ωστόσο η συγγένεια του τότε ζωδιακού με το σημερινό παραμένει ορατή στα αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής. Ευρήματα που δείχνουν παραστάσεις του Σκορπιού, του Τοξότη και του Καρκίνου και που τα σύμβολα τους παραμένουν ίδια και απαράλλαχτα από τότε.
Πολύ αργότερα οι αρχαίοι Αιγύπτιοι προσέθεσαν τα ονόματα του Κριού, του Υδροχόου και των Ιχθύων, ενώ η τελική μορφή του ζωδιακού έμελλε ακόμα να καθυστερήσει. Κι αυτό γιατί ο ζωδιακός δεν είχε τη σημερινή συνεκτική μορφή που του δίνει ο συμβολισμός του αριθμού δώδεκα.
Ήταν ένα συνοθύλευμα αστερισμών που χρησιμοποιούνταν απλά ως σημάδια στον ουρανό, για να παρακολουθείται κατά βάση η κίνηση των πλανητών. Οι πλανήτες ήταν αυτοί που θεωρούνταν ότι έφερναν τα γεγονότα και οι αστερισμοί ήταν απλά τα σημάδια στον ουρανό που μπορούσε κανείς να βάλει για να παρακολουθήσει την κίνηση των πλανητών.
Πώς προέκυψε όμως η ανάγκη να παρακολουθείται η κίνηση αυτή των πλανητών; Και πώς προέκυψε έμμεσα η ζώνη του ζωδιακού; Από τη μελέτη της ιστορικής βιβλιογραφίας αντλεί κανείς το συμπέρασμα ότι ήταν η ανάγκη της πρόβλεψης που έκανε τους ανθρώπους να στραφούν στο να παρατηρήσουν τα άστρα.
Ήταν η αναγκαιότητα του να μετρήσουν τις εποχές και να προετοιμαστούν για την έλευση καιρικών φαινονμένων – όπως οι ανοιξιάτικες πλημμύρες των ποταμών – που έκανε τους ανθρώπους να στραφούν στα άστρα και να παρατηρήσουν τη θέση τους στον ουρανό προκειμένου να βρουν κάποιας μορφής κοσμικό ρολόι, που να τους βοηθήσει στο έργο τους.
Αυτή ήταν κι η πρώτη χρησιμότητα του ζωδιακού κύκλου την εποχή της πρώτης εμφάνισης της αστρολογίας, η χρήση του ως ένα παγκόσμιο κοσμικό ρολόι. Και γιατί διάλεξαν αυτό το ζωδιακό κύκλο οι παρατηρητές της εποχής για να καταγράψουν τις εποχές του χρόνου;
Το διάλεξαν γιατί μετά από παρατηρήσεις ετών, συνειδητοποίησαν ότι ο έναστρος ουρανός δεν έμενε ίδιος στην διάρκεια του έτους αλλά ότι κάποιοι αστέρες εμφανίζονταν και εξαφανίζονταν κατά τη διάρκεια της έλευσης των εποχών. Αυτοί οι αστέρες λοιπόν που εμφανίζονταν και εξαφανίζονταν από τον ουρανό ανάλογα με την εποχή του χρόνου, θα ήταν κι αυτοί που θα δημιουργούσαν το ζωδιακό κύκλο.
Κι ενώ στην αρχή φαινόταν δύσκολο να επιλέξει κανείς κάποια από τα αστέρια αυτά για να θυμάται την κίνηση τους κατά τη διάρκεια του έτους, φαινόταν αρκετά πιο εύκολο να τα απομνημονεύσει, αν τα ομαδοποιούσε σε ομάδες που θα είχαν κάποιο συγκεκριμένο σχήμα που θα το αναγνώριζε εύκολα το ανθρώπινο μάτι. Έτσι με την πάροδο του χρόνου άρχισαν να βαφτίζονται οι ομάδες των αστερισμών και να χρησιμοποιούνται ως σημάδια στον ουρανό για την κίνηση των πλανητών.
Στην αρχή οι αστερισμοί που χρησιμοποιούνταν στον ουρανό ήταν υπερ-αρκετοί. Αναφορές από ιστορικές πηγές μιλούν για τριανταέξι τουλάχιστον αστερισμούς που ήταν χρήση από τους αρχαίους ιερείς της Βαβυλώντας. Προοδευτικά όμως και μέχρι την εποχή του Χαμμουραμπί φαίνεται ότι οι αστερισμοί αυτοί έγιναν λιγότεροι – προκειμένου ίσως να απλοποιηθεί το σύστημα – κι έτσι φτάσαμε λίγο πριν την εποχή των αρχαίων Ελλήνων να χρησιμοποιούνται τα δώδεκα ζώδια.
Οι Έλληνες κι ο Ζωδιακός Κύκλος
Τα ζώδια αυτά γνώρισαν κι οι αρχαίοι Έλληνες με τη σειρά τους κατά τη διάρκεια της ελληνιστικής εποχής. Όχι ότι δε χρησιμοποιούσαν όμως ενωρίτερα το δικό τους ζωδιακό. Χρησιμοποιούσαν κι αυτοί το σύστημα της παρατήρησης των αστέρων στον έναστρο ουρανό, όμως ο ζωδιακός τους κύκλος δεν ήταν όμοιος με αυτόν των Χαλδαίων.
Από όσα βρίσκει κανείς στις ιστορικές πηγές φαίνεται ότι ο ζωδιακός κύκλος των αρχαίων ελλήνων περιείχε δεκατρία ζώδια. Ίσως να είχε να κάνει με το γεγονός ότι χρησιμοποιούσαν το σεληνιακό έτος που απαρτίζεται από δεκατρία φεγγάρια. Ίσως να υπήρχε κάποιος άλλος λόγος που χρησιμοποιούνταν ένας ζωδιακός με δεκατρία ζώδια. Το σίγουρο είναι πάντως ότι μεταξύ των δεκατριών αυτών ζωδίων υπήρχε κι ένα ζώδιο που πριν λίγα χρόνια είχε φέρει αρκετή αναστάτωση στο χώρο των Αστρολόγων, το ζώδιο του Οφιούχου.
Οι ονομασίες των ζωδίων στην αρχαία Ελλάδα είχαν και ομοιότητες και διαφορές με τις ονομασίες των αρχαίων Χαλδαίων.
- Κριός ή Άρνειος λεγόταν το ζώδιο του Κριού
- Σιδώνιος Ταύρος το ζώδιο του Ταύρου
- Διόσκουροι (οι Δίδυμοι)
- Καρκίνος
- Λέων ή Βασιλίσκος
- Δίκη (η Παρθένος)
- Χήλαι Σκορπιού (ο Ζυγός, που ονομαζόταν χήλαι Σκορπιού γιατί ήταν «στα πόδια» του Σκορπιού, δηλαδή λίγο πριν από αυτόν)
- Σκορπιός
- Οφιούχος
- Κένταυρος ή Κρότων
- Παν (ο Αιγόκερως)
- Γανυμήδης (ο Υδροχόος)
- Ιχθύες
Για ποιο λόγο οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν διαφορετικές ονομασίες; Κυρίως όμως γιατί τα ζώδια τους είχαν τον αριθμό δεκατρία; Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί για την «παραφωνία» αυτή του αρχαίου ζωδιακού σε σχέση με τη σημερινή μορφή του και κάποιες από αυτές τις ερμηνείες δείχνουν να έχουν και ένα πολύ ενδιαφέρον νόημα. Οι αρχαίοι Έλληνες ας μην ξεχνάμε είχαν την τάση να βλέπουν την ύπαρξη συνείδησης μέσα στη φύση. Προερχόμενοι ίσως από ένα αρχαίο ανιμισμό, ανάλογο με αυτόν των Ινδιάνων της Αμερικής των αρχαίων Κελτών ή ακόμη και κάποιων πρωτόγονων φυλών του σήμερα, έβλεπαν την ύπαρξη θεών και ανώτερων γενικά πνευμάτων στη βλάστηση, στο κύλισμα του ποταμού, στις αλλαγές του καιρού και γενικά στις δυνάμεις της φύσης.
Αυτός ο ανθρωπομορφισμός τους ήταν επόμενο ότι θα τους έκανε να δώσουν ανθρώπινο περιεχόμενο και στους ζωδιακούς τους αστερισμούς. Για το λόγο αυτό είχαν αντιστοιχίσει στους ζωδιακούς τους αστερισμούς τα ονόματα των θεών του Ολύμπου.
- Στον Κριό αντιστοιχούσαν τη συμβολική μορφή της θεάς Αθηνάς
- Στον Ταύρο έδιναν κυριαρχία στη θεά Αφροδίτη
- Στους Διδύμους ή Διοσκούρους αντιστοιχούσαν το θεό Απόλλωνα, το θεό της λογικής, του λόγου και του νοητικού φωτός.
- Στον Καρκίνο αντιστοιχούσαν το θεό Ερμή, που την εποχή εκείνη πέραν από προστάτης του εμπορίου, θεωρούνταν και προστάτης των νυμφών, των πλασμάτων του δάσους αλλά και ψυχοπομπός.
- Στο Λέοντα βέβαια έδιναν κυριαρχία στον πληθωρικό Δία
- Στη Δίκη (Παρθένο) στη θεά Δήμητρα, θεά της γεωργίας
- Στις Χήλες Σκορπιού (Ζυγό) αντιστοιχούσαν το θεό Ήφαιστο
- Στο Σκορπιό το θεό Άρη
- Στον Τοξότη τη θεά Άρτεμη
- Στον Αιγόκερω το θεό Πάνα (μισό άνθρωπο, μισό τράγο)
- Στον Γανυμήδη (Υδροχόο) τη θεά Ήρα
- Και στους Ιχθύες το θεό Ποσειδώνα
Κι ο Οφιούχος; Ποια ήταν η θέση του μεταξύ των άλλων δώδεκα αστερισμών; Και γιατί στην πορεία του χρόνου απαλείφθηκε από το ζωδιακό κύκλο;
Η αλήθεια είναι ότι το σχήμα του ζωδιακού κύκλου ήταν πάντα συνδεδεμένο στο μυαλό μας με το συμμετρικό σχήμα του αριθμού δώδεκα. Δώδεκα οι μήνες του χρόνου (του ηλιακού έτους κι όχι του σεληνιακού, ας μην το ξεχνάμε κι ας μην το θεωρούμε αυτονόητο), δώδεκα οι θεοί του Ολύμπου, δώδεκα οι απόστολοι του Χριστού και δώδεκα, αν θέλετε, κι οι ιππότες της Στρογγυλής Τραπέζης για να δανειστούμε κι έναν από τους βασικούς μύθους της μεσαιωνικής Ευρώπης. Ο αριθμός δώδεκα είναι ζυγός και συμμετρικός, μας εμπνέει ασφάλεια και μας βοηθάει στην εύρεση ερμηνευτικών σχημάτων. Διαιρείται διά του τρία και μας δίνει τις τέσσερις ποιότητες. Διαιρείται διά του τέσσερα και μας δίνει τα τέσσερα στοιχεία. Διαιρείται διά του δύο και μας δίνει αρσενικά και θηλυκά ζώδια. Εάν εισάγουμε όμως στο ζωδιακό και τον Οφιούχο, τα πράγματα αλλάζουν.
Η συμμετρία δεν είναι πλέον δυνατή, ο συμβολισμός και το περιεχόμενο του χάνεται και είναι αρκετά δύσκολη η χρήση του ζωδιακού κύκλου ως εργαλείου ανάλυσης της ζωής.
Ήταν λοιπόν συνειδητή η απαλειφή του Οφιούχου από το ζωδιακό κύκλο; Για ποιο λόγο ο Κλαύδιος Πτολεμαίος που γνώριζε την ύπαρξη του δεν τον συμπεριέλαβε στους δώδεκα ζωδιακούς αστερισμούς; Μήπως η επιλογή ήταν συνειδητή προκειμένου να δοθεί έμφαση σε μία άλλη πλευρά της αστρολογίας, την πλευρά του συμβολισμού; Κανείς δεν ξέρει με σιγουριά. Αξίζει όμως να προσέξει κανείς ένα δύο σημεία.
Το πρώτο ότι ενώ τα ζώδια σε γενικές γραμμές επηρέαζαν τους γνωστούς και σε μας σήμερα τομείς της ζωής (Κριός=ζωή, Ταύρος=πλούτος, Δίδυμοι=αδέλφια, κλπ) στον Οφιούχο αποδιδόταν επίδραση στο μυστικισμό, ο οποίος ερχόταν – σημειωτέον – μετά το Σκορπιό, δηλαδή μετά το ζώδιο του θανάτου.
Και το δεύτερο ότι κυβερνήτης του Οφιούχου ήταν ο μόνος θεός που δεν ανήκε στους δώδεκα θεούς του Ολύμπου, ο Διόνυσος. Ο θεός που ήρθε να περιγελάσει το «καθεστώς» των ολυμπίων στην αρχαία Ελλάδα, που θεωρούνταν από τους αρχαίους θεός «επικίνδυνος» γιατί μοίραζε γνώση σε ανθρώπους μη μυημένους και γιατί κουβαλούσε πίσω του μνήμες από εποχές προ-πατριαρχικές αλλά και προ-ορθολογικές.
Ήταν ένας θεός – κληρονομιά από κοινωνίες μητριαρχικές, με θυσίες ανθρώπινες, όπου ο αρχαίος αρσενικός βασιλιάς οριζόταν αρχηγός του βασιλείου για ένα χρόνο, και κυβερνούσε ως απόλυτος άρχων, έπρεπε όμως να θυσιαστεί στο τέλος του έτους στη θεά Γη, τη μεγάλη Μητέρα και να επιστρέψει πίσω σε αυτήν.
Κοινωνίες που κυβερνούνταν από αρχαίες ιέρειες, που εν μέσω έκστασης προφήτευαν τα του μέλλοντος χορεύοντας σα μαινάδες έχοντας μαζί τους παρέα φαλλικούς θεούς που ονόμαζαν σάτυρους και με τους οποίους επιδίδονταν σε εκστασιακές τελετές και σεξουαλικά όργια που σκοπό είχαν να τιμήσουν ένα από τα αρχαιότερα μυστήρια που υπήρχαν στον κόσμο, το μυστήριο της ζωής.
Αυτή την κληρονομιά οι πατριαρχικές κοινωνίες των αρχαίων Ελλήνων θα ήθελαν για πάντα να ξεχάσουν. Να αφήσουν στην άκρη, προκειμένου να αποφύγουν την ανατροπή, το απροσδόκητο, το συναίσθημα, τα πάθη και ό,τι δεν μπορούσαν να ερμηνεύσουν με τη λογική. Σαν άλλος Ιούδας ο Διόνυσος εμφανιζόταν ως ο δέκατος τρίτος θεός, ο δέκατος τρίτος μαθητής, αυτός που προδίδει το Λόγο, αλλά κι αυτός που κρατάει το μυστικό για μία πιο βαθιά γνώση, πιο υπερβατική και λιγότερο ορθολογική.
Δεν ήταν τυχαία λοιπόν η αποσιώπηση του Οφιούχου. Κρατήθηκε μάλλον μακριά από μία εποχή που δεν ήταν έτοιμη να τον κατανοήσει. Μια εποχή που ήθελε ο χρόνος να καθορίζεται από το φως (τον Ήλιο) κι όχι τη νύχτα (τη Σελήνη) και γι’ αυτό αποφάσισε ότι το ημερολόγιο της θα καθορίζεται από την πορεία του Ήλιου στους αστερισμούς κι όχι από την πορεία της Σελήνης.
συνεχίζεται εδώ… Η αστρολογία της αναζήτησης. Ο ζωδιακός. Μέρος ΙΙ…
(Βιβλιογραφία θα παρατίθεται κάθε φορά στο τέλος του κεφαλαίου)