(Οι Έλληνες και ο Ζωδιακός… συνέχεια από το προηγούμενο)
Δεν είναι τυχαία η αλλαγή πορείας που παρουσιάζεται στην πορεία της ιστορίας. Κι οι συμβολισμοί που περιέχονται σε τέτοιες αλλαγές δεν είναι επίσης τυχαίοι. Ο ανθρώπινος νους περιέχει μέσα του περισσότερα πράγματα από την απλή παρατήρηση. Κι ειδικά οι αρχαίοι Έλληνες που όπως είπαμε έβλεπαν την ύπαρξη συνείδησης σε όλη τη φύση, είχαν από νωρίς μετατρέψει τα πράγματα του κόσμου σε έννοιες, και σύμβολα που έφερναν τη συνείδηση τους πολύ πιο μπροστά από το να κάνουν απλή παρατήρηση.
Έτσι, ενώ για τους άλλους λαούς οι αστερισμοί ήταν απλά σημάδια στον ουρανό, που χρησιμοποιούνταν σαν φόντο για την καταγραφή της κίνησης των πλανητών, για τους αρχαίους Έλληνες οι ζωδιακοί αστερισμοί είχαν συμβολική σημασία. Και πώς αλλιώς θα μπορούσε να είναι άλλωστε, αφού κι οι ίδιοι πίστευαν ότι οι ήρωες τους και οι ημίθεοι – όπως ο Ηρακλής, που έκαναν ανδραγαθήματα πάνω στη Γη – ανέβαιναν μαζί με τους θεούς τους στον Όλυμπο και έπαιρναν τη θέση τους στο στερέωμα ως νέοι αστερισμοί.
Στα πλαίσια της συμβολικής σημασίας των αστερισμών οι Έλληνες ήταν οι πρώτοι που αναφέρθηκαν στη λέξη ζώδιο. Ήταν όμως και οι πρώτοι που θέλησαν να προχωρήσουν πέρα από τους ίδιους τους αστερισμούς και να βρουν συμβολικές και μαθηματικές σχέσεις και ερμηνείες. Σα λαός ήθελαν να βρίσκουν πάντα σχέσεις πίσω από τα πράγματα και να τα εξηγούν με τη λογική. Γιʼ αυτό και ανέπτυξαν πρώτοι τη γεωμετρία, ασχολήθηκαν με τα μαθηματικά και έδωσαν έμφαση στη συμβολική ερμηνεία των αριθμών.
Στα πλαίσια αυτά προσπάθησαν να αναλύσουν και το ζωδιακό κύκλο. Προσπάθησαν να βρουν ομοιότητες και διαφορές μεταξύ των ζωδίων, τις σχέσεις που διέπουν τη λειτουργία τους αλλά και το συμβολικό νόημα που θα μπορούσαν να τους αποδώσουν. Μέσα σʼ αυτά τα πλαίσια διαίρεσαν μεταξύ άλλων το ζωδιακό στις ομάδες των τεσσάρων στοιχείων, της φωτιάς, του νερού, του αέρα και της γης. Κι έδωσαν συμβολικές ιδιότητες σε αστρολογικά στοιχεία που θα δούμε αργότερα στη μελέτη μας, όπως οι αστρολογικές όψεις.
Πώς έφτασαν όμως οι αρχαίοι Έλληνες να επιλέξουν με ποιο τρόπο θα διαιρέσουν και θα ταξινομήσουν το ζωδιακό ή πώς θα αποδώσουν συγκεκριμένες σημασίες στις αστρολογικές όψεις;
Μεγάλη επίδραση στις συμβολικές αυτές σημασίες είχε η αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων για τη συμβολική σημασία των αριθμών. Επηρεασμένοι βαθιά από τους πυθαγόρειους οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν για παράδειγμα στη συμμετρική ομορφιά του αριθμού τρία αλλά και στην ένταση και την αντίθεση που αποπνέει ο αριθμός δύο. Ασχολούμενοι με τους αριθμούς σε τόσο συμβολικό επίπεδο, οι αρχαίοι Έλληνες ήταν ίσως οι πρώτοι που έφτασαν να δώσουν φιλοσοφική διάσταση στο νόημα του ζωδιακού κύκλου.
Οι αστερισμοί δεν ήταν πλέον τυχαίες ομάδες αστέρων, ατάκτως ειρημμένες στον έναστρο ουρανό, αλλά μέρος μίας ουράνιας μουσικής αρμονίας. Ο ζωδιακός δεν ήταν τυχαίος αλλά είχε τοποθετηθεί εκεί από τον ίδιο το Νου, που κυβερνούσε πάνω από όλα την ίδια την Πλάση. Τα ζώδια συνδέθηκαν με έννοιες και σύμβολα παρμένα από άλλες περιοχές της ανθρώπινης εμπειρίας και αντάλλαξαν ιδιότητες και συμπεριφορές εμπλουτίζοντας το συμβολικό τους χαρακτήρα.
Κάθε ζώδιο για παράδειγμα πήρε ιδιότητες από το Θεό που το κυβερνούσε. Ο Κριός από την πολεμική Αθηνά, ο Ταύρος από τη λάγνα Αφροδίτη κι οι Δίδυμοι από τον ορθολογιστή Απόλλωνα. Πήρε όμως κι ιδιότητες από το ίδιο το σύμβολο του. Ο Κριός έβαζε το κεφάλι κάτω όπως ένα θυμωμένο κριάρι και επιτίθονταν, ο Ταύρος ήταν αργός αλλά και γεμάτος πάθη, ενώ οι Δίδυμοι είχαν διπλή φύση όπως κι οι Διόσκουροι. Οι ζωδιακοί αστερισμοί έπαψαν να είναι απλά σημεία στον ουρανό – μέρη σε ένα τεράστιο κοσμικό ρολόι – και έγιναν ζωντανά σύμβολα, με υψηλό περιεχόμενο και σημασία, φιλοσοφικές έννοιες που σήμαιναν πολύ περισσότερα πράγματα από ό,τι ένας απλός ουράνιος αστερισμός.
Αξιοποιώντας το φιλοσοφικό υπόβαθρο των τεσσάρων στοιχείων, οι Έλληνες απέδωσαν για πρώτη φορά τις ιδιότητες των στοιχείων στα ζώδια, δίνοντας π.χ. στον Κριό, το Λέοντα και τον Τοξότη της ιδιότητες της παρόρμησης, της διαίσθησης και της δράσης. Εμπλούτισαν έτσι ακόμη περισσότερο το οπλοστάσιο ιδιοτήτων που έχτιζαν σιγά σιγά γύρω από τα σύμβολα των αστερισμών του ζωδιακού. Κι έδωσαν επίσης και τη συλλογιστική βάση που χρησιμοποιεί έως και σήμερα ο αρχάριος σπουδαστής για να καταλάβει πώς η ιδιότητα του στοιχείου μαζί με την ποιότητα ( ή αλλιώς η σύνθεση του αριθμού τρία με τον αριθμό τέσσερα ) δίνει την δωδεκάδα των παραλλαγών της δημιουργικής έκφρασης της ζωής που σήμερα ονομάζουμε ζωδιακό κύκλο.
Από τη στιγμή που ο ζωδιακός έπαψε να είναι απλά ένα σημάδι στον ουρανό και έγινε ένα σύμβολο, μία άλλη διαδικασία ξεκίνησε να εμφανίζεται προοδευτικά. Ο ζωδιακός άρχισε να γίνεται ένα φιλοσοφικό κατασκεύασμα αλλά και ένα νοητικό εργαλείο, μία μεθοδολογική προσέγγιση ερμηνείας του κόσμου. Όπως οι δώδεκα Θεοί ήταν μισοί άνδρες και μισοί γυναίκες, έτσι και τα ζώδια ήταν μισά αρσενικά και μισά θηλυκά.
Ζεύγη θεών βρέθηκαν να αντιστοιχούν σε αντίθετα ζώδια. Ο Άρης συνδεόταν με το Σκορπιό κι η Αφροδίτη με τον Ταύρο. Ο Δίας με το Λέοντα και η Ήρα με τον Υδροχόο. Συμμετρίες άρχισαν να αναζητούνται παντού κι αντιστοιχίες του ζωδιακού με σύμβολα της πίστης, αλλά και κύκλους της ζωής, της Φύσης και του Έτους.
Σημαντική βοήθεια σε αυτή την κατεύθυνση έδωσε και η καθιέρωση του Ηλιακού Ημερολογίου από τους Ρωμαίους. Οι αρχαίοι Έλληνες όπως και οι Χαλδαίοι είχαν όπως είπαμε Σεληνιακό Ημερολόγιο. Οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι ήταν οι πρώτοι που δημιούργησαν το ηλιακό έτος αλλά και οι αρχαίοι Κέλτες δείχνει να είχαν ενδιαφέρον για τη μελέτη της κίνησης του Ήλιου, όπως δείχνουν μνημεία της εποχής του Στόουνχεντζ.
Με την καθιέρωση του Ηλιακού Ημερολογίου από τους Ρωμαίους άλλο ένα κοσμικό φαινόμενο – αυτό της εναλλαγής των εποχών – συνδέθηκε με το συμβολικό και τρόπον τινά μαγικό πλέον αριθμό δώδεκα. Γιατί τι είναι αλήθεια η μαγεία περισσότερο από τη δυνατότητα να δημιουργεί κανείς ιδέες που αντέχουν στο χρόνο έχοντας τη δική τους ζωή και επηρεάζοντας τη σκέψη και τη συμπεριφορά χιλιάδων ανθρώπων.
Στα πλαίσα αυτής της εξέλιξης οι δώδεκα μήνες του έτους άρχισαν να γίνονται ορατοί από τους ανθρώπους με ένα διαφορετικό μάτι. Ο ζωδιακός δεν ήταν μόνο ένα σύμβολο για τον κόσμο αλλά κυρίως ένα σύμβολο για τη ροή του κόσμου. Ήταν ένα σύμβολο εξελικτικό, που έδειχνε ότι στη ζωή τα πάντα αλλάζουν, εξελίσσονται και επανέρχονται κυκλικά.
Η ζωή προχωρούσε μπροστά μέσα από κυκλικές επαναλήψεις, τις φάσεις των οποίων μπορούσε να παρακολουθήσει κανείς, αν εμβάθυνε στο μυστήριο του ζωδιακού κύκλου.
Εκτός από το ημερολόγιο όμως οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποίησαν το ζωδιακό κύκλο για να προσεγγίσουν και άλλους τομείς της ζωής. Στην ιατρική οι ο Ιπποκράτης χρησιμοποιούσε την Αστρολογία ως μέσο διάγνωσης αλλά και επιλογής των απαραίτητων θεραπευτικών μέσων. Ακόμη και σήμερα στα βιβλία της Αστρολογίας βλέπει κανείς αντιστοιχίες των ζωδίων στο ανθρώπινο σώμα.
- ο Κριός αντιστοιχίζεται στο κεφάλι
- ο Ταύρος στο λαιμό
- οι Δίδυμοι στα χέρια και τους πνεύμονες
- ο Καρκίνος στο στομάχι
- ο Λέων στην καρδιά
- η Παρθένος στα υπόλοιπα όργανα της πέψης
- ο Ζυγός στα νεφρά
- ο Σκορπιός τα γεννητικά όργανα
- ο Τοξότης τους γοφούς και το συκώτι
- ο Αιγόκερως τα γόνατα και τα οστά
- ο Υδροχόος τις κνήμες
- οι Ιχθύες τα πέλματα των ποδιών
Εκτός από την αντιστοιχία του ανθρώπινου σώματος ο Ιπποκράτης διαίρεσε τους ανθρώπους σε τέσσερις βασικούς ψυχολογικούς – αλλά και από πλευράς φυσιολογίας – τύπους, στους οποίους κατά την άποψη του επικρατεί κάθε φορά ένας από τους τέσσερις βασικούς χυμούς του ανθρώπινου σώματος. Έτσι έχουμε:
- το χολερικό άνθρωπο, που επικρατεί η κίτρινη χολή και αντιστοιχεί στο στοιχείο της φωτιάς
- τον αιματώδη, που επικρατεί το αίμα και αντιστοιχεί κατά κάποιο τρόπο στο στοιχείο του αέρα
- τον μελαγχολικό, που επικρατεί η μαύρη χολή ( στην ουσία το αίμα που γυρίζει μαύρο στις φλέβες, καθώς την εποχή εκείνη δεν ήξεραν ότι οι αρτηρίες και οι φλέβες κουβαλάνε και οι δύο αίμα ) και αντιστοιχεί στο στοιχείο του νερού
- το φλεγματώδη, που επικρατεί το φλέγμα και αντιστοιχεί στο στοιχείο της γης
Τα σημεία του ζωδιακού συνδέθηκαν με διάφορα βότανα και θεραπείες, έργο που μετά τους αρχαίους Έλληνες συνέχισαν άραβες γιατροί και αστρολόγοι για να το παραλάβουν τελικά οι γιατροί – αλχημιστές του Μεσαίωνα όπως ο Παράκελσος. Αποτέλεσμα των εργασιών τους όλων αυτών ήταν η επιλογή θεραπευτικών μέσων για τις αρρώστιες βάσει αστρολογικών παραγόντων.
Το βασικό γεγονός όμως που πηγάζει από όλα αυτά ήταν η αναγωγή του ζωδιακού σε μία φιλοσοφική έννοια, την έννοια του κύκλου, φιλοσοφική έννοια που με τη σειρά της επηρέασε κατόπιν και τις διάφορες πρακτικές επίλυσης καθημερινών προβλημάτων των ανθρώπων. Είναι να θαυμάζει κανείς την ανάπτυξη αυτής της φιλοσοφικής προσέγγισης και να απορεί πόσο κοντά έφτασαν αλήθεια οι αρχαίοι έλληνες φιλόσοφοι σε αυτά που υποστηρίζει πλέον τα τελευταία χρόνια ο κλάδος της Αστρολογίας που μάθαμε να ονομάζουμε Ψυχολογική Αστρολογία.
Ζωδιακός και Σύγχρονη Ψυχολογία
Ο χώρος της Ψυχολογικής Αστρολογίας θεμελιώθηκε τον 20ο αιώνα σαν μία σύνθεση της διδασκαλίας της Αστρολογίας και της μελέτης που είχε κάνει για την Αστρολογία ο Ελβετός ψυχολόγος και ψυχοθεραπευτής Καρλ Γιουγκ, θεμελιωτής μεταξύ άλλων της Αναλυτικής Ψυχολογίας και εισηγητής της θεωρίας των αρχετύπων.
Ο Γιουγκ πίστευε ότι πέρα από το υποσυνείδητο που υπάρχει στον καθένα από μας και που είχε μελετηθεί από το Φρόυντ, υπάρχει κι ένα άλλου τύπου υποσυνείδητο, που ονόμαζε ομαδικό και το οποίο κουβαλάει μέσα του τις μνήμες της φυλής ή ακόμα και της ανθρωπότητας ολόκληρης. Το ασυνείδητο αυτό λειτουργούσε βασισμένο σε συμβολισμούς που ονόμαζε αρχέτυπα και οι οποίοι είχαν να κάνουν με αρχέγονες ανάγκες και λειτουργίες του ανθρώπινου είδους ή της φυλής. Η μάνα, ο πατέρας, ο βασιλιάς, η βασίλισσα, ο μάγος, ο ιερέας, η ιέρεια και άλλες τέτοιες συμβολικές μορφές θεωρούσε ο Γιουγκ ότι ήταν εγγεγραμένες στο ομαδικό ασυνείδητο κάθε φυλής και επηρέαζαν τη συμπεριφορά όχι μόνο του καθενός από μας αλλά και ολόκληρων λαών και εθνών.
Ο Γιουγκ πίστευε ότι η ολοκλήρωση του ανθρώπου έρχεται όταν καταφέρει να έρθει σε διαλεκτική σχέση με το ομαδικό ασυνείδητο της φυλής και μέσα από αυτή την επικοινωνία καταφέρει να βρει ένα σκοπό ανώτερο από αυτόν, σκοπό που έχει να κάνει με το συλλογικό γίγνεσθαι. Η ολοκλήρωση του ατόμου έρχεται έτσι από την ένταξη του στην κοινωνία και την εθελοντική και χωρίς βία προσφορά της ζωής στην υπηρεσία ενός ανώτερου σκοπού.
Στα πλαίσια της μελέτης των αρχετύπων ο Γιουγκ εξέτασε πολλές αρχαίες θρησκείες προσπαθώντας να ταυτοποιήσει μερικά από αυτά τα αρχέτυπα, μελέτησε όμως και άλλες μη θρησκευτικές αλλά εξίσου «προληπτικές» δοξασίες, όπως την ίδια την Αστρολογία. Διαπίστωσε λοιπόν ότι και οι βασικοί συμβολισμοί της Αστρολογίας όπως τα ζώδια ή οι πλανήτες ανταποκρίνονταν σε αρχέτυπα της ανθρωπότητας κι ότι ενδεχομέως γιʼ αυτό το λόγο ήταν δυνατή κι η πρόβλεψη της συμπεριφοράς των ανθρώπων, καθώς αυτή γινόταν βάσει των χαρακτηριστικών και της τυπικής συμπεριφοράς των αρχετύπων.
Η επίδραση της εργασίας του Γιουγκ στον τρόπο προσέγγισης των πραγμάτων από την Αστρολογία ήταν καταλυτική. Η επίδραση του στο χώρο δε θα ήταν υπερβολή να λέγαμε ότι συγκρίνεται με τη συμβολή άλλων μεγάλων του παρελθόντος, όπως του Πτολεμαίου. Κι αυτό γιατί μετά από αυτόν η Αστρολογία άλλαξε πλέον προσέγγιση στα πράγματα, εκσυγχρόνισε τον τρόπο που επικοινωνούσε με τους μορφωμένους ανθρώπους και βρήκε λογική και επιστημονική βάση σε λειτουργίες που από την άνοδο της επιστήμης και μετά είχαν καταλήξει να θεωρούνται μόνο προλήψεις.
Σήμερα με τη βοήθεια της Αναλυτικής Ψυχολογίας έχουν διατυπωθεί δεκάδες προσεγγίσεις για τη συμβολική σημασία του ζωδιακού κύκλου. Ας δούμε μερικές από αυτές:
Στη φύση:
- ο Κριός συμβολίζει τη σπορά
- ο Ταύρος το χώμα
- οι Δίδυμοι την ανάπτυξη του σπόρου
- ο Καρκίνος τις ρίζες
- ο Λέων το ξεφύτρωμα από το χώμα
- η Παρθένος τις βάσεις ανάπτυξης
- ο Ζυγός το άνθισμα
- ο Σκορπιός την αναπαραγωγή
- ο Τοξότης την ανάπτυξη του καρπού
- ο Αιγόκερως την ωρίμανση του
- ο Υδροχόος την ξήρανση του φυτού
- οι Ιχθύες την επιστροφή του στο χώμα
Στη ζωή του ανθρώπου:
- ο Κριός συμβολίζει τη γέννηση
- ο Ταύρος την πρώτη θρέψη
- οι Δίδυμοι το πρώτο περπάτημα και την ομιλία
- ο Καρκίνος την ταύτιση με την οικογένεια και τους ρόλους και την επιλογή προτύπου ζωής
- ο Λέων το παιδί που εξελίσσεται μέσα από το παιχνίδι και αρχίζει να διεκδικεί
- η Παρθένος την εφηβεία όπου αναγνωρίζονται οι πρώτες υποχρεώσεις
- ο Ζυγός την πρώτη νεότητα που ο άνθρωπος ζευγαρώνει
- ο Σκορπιός την ώρα της αναπαραγωγής και της αντιμετώπισης του μυστηρίου της γέννησης και του θανάτου
- ο Τοξότης την εμπειρία του ατόμου της μέσης ηλικίας και τη λειτουργία ως γονιού – δασκάλου
- ο Αιγόκερως τα συμπεράσματα της μέσης ηλικίας και την αυστηρή κρίση των άλλων μέσα από αυτά
- ο Υδροχόος την απομόνωση και την έναρξη απόσυρσης από τη ζωή
- οι Ιχθύες την εσωτερική προετοιμασία για την επιστροφή στην αγκαλιά του Θεού
Σύμφωνα με μία άλλη προσέγγιση για τη ζωή του ανθρώπου:
- ο Κριός συμβολίζει το σπέρμα
- ο Ταύρος τη μήτρα
- οι Δίδυμοι την ανάπτυξη του εμβρύου
- ο Καρκίνος την προετοιμασία για τη γέννηση (και τη φάση που σύμφωνα με τον εσωτερισμό η ψυχή εισέρχεται στο σώμα)
- ο Λέων τη γέννηση
- η Παρθένος το μεγάλωμα του παιδιού μέχρι την εφηβεία
- ο Ζυγός τη γνωριμία του άλλου φύλου στην εφηβεία και την πρώτη νεότητα
- ο Σκορπιός τη γνωριμία με το σεξ
- ο Τοξότης την εξερεύνηση της νεότητας
- ο Αιγόκερως το σοβάρεμα του ανθρώπου όταν φτάνει σε ηλικία γάμου ή επαγγελματικής τακτοποίησης
- ο Υδροχόος το ξεπέρασμα του ατομικού συμφέροντος και την ενασχόληση με το κοινό συμφέρον
- οι Ιχθύες το ολοκληρωτικό δόσιμο του εαυτού σε κάτι ανώτερο από τον εαυτό, κάτι με το οποίο αναπτύσσεται πλέον και μεταφυσική σχέση.
Οι συμβολισμοί είναι αμέτρητοι και μας δείχνουν πώς ο ζωδιακός κύκλος από ένα σημείο και μετά έπαψε να είναι απλά ένα ουράνιο ρολόι κι έγινε κι ο ίδιος ένα αρχέτυπο στην ομαδική μνήμη του κόσμου, ένα μεθολογικό εργαλείο για την ερμηνεία του κόσμου. Ίσως είναι δύσκολο για μας να συνειδητοποιήσουμε τι ακριβώς σημαίνει αυτό αλλά θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι άνθρωποι έμαθαν να σκέφτονται με όρους ζωδιακού, με τον ίδιο τρόπο που χάρις στις αρχαίες θρησκείες αλλά και το Χριστιανισμό έμαθαν να πιστεύουν ότι ο κόσμος είναι δυαδικός και θεωρούν δεδομένο ότι κάπου σʼ αυτόν υπάρχει πάντα καλό και κακό ή αρετή και αμαρτία.
Με τον ίδιο τρόπο που ο δυαδισμός αυτός έχει εμποτίσει τον τρόπο σκέψης εκατομμυρίων ανθρώπων για χιλιάδες χρόνια ( με τις συνέπειες του να φαίνονται στη σύγχρονη εποχή που αναζητά εναγωνίως την επιστροφή ολιστικών προσεγγίσεων ) και μας έχει αναγκάσει να ψάχνουμε σε όλα τα πράγματα τις αντιθέσεις αντί τις συνθέσεις έτσι κι οι άνθρωποι – ιδιαίτερα πριν την άνοδο της επιστήμης – είχαν μάθει να σκέφτονται και να προσεγγίζουν φυσιολογικές λειτουργίες μέσα από ένα ερμηνευτικό σχήμα που συχνά ομοιάζει σε αυτό του ζωδιακού.
(βιβλιογραφία θα παρατίθεται κάθε φορά στο τέλος του κεφαλαίου)