Στην ιστορία της θρησκείας του Χριστιανισμού η Μαρία Μαγδαληνή είναι μια από τις πλέον αμφιλεγόμενες και ταυτόχρονα αξιομνημόνευτες προσωπικότητες των κειμένων των Συνοπτικών Ευαγγελίων της Καινής Διαθήκης. Η σύγχυση για το πρόσωπο της Μαρίας Μαγδαληνής οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην τάση των συγγραφέων των βιβλικών κειμένων και των αποστολικών πατέρων να περιορίζουν τις περιγραφές, που δεν έχουν σχέση με την ζωή και το έργο του Ιησού Χριστού, να αποφεύγουν τις πολλές λεπτομέρειες για τα υπόλοιπα πρόσωπα και συχνά να απαλείφουν όσα στοιχεία δεν θεωρούνται σημαντικά για την κατανόηση του θεϊκού έργου. Άλλωστε, τα κείμενά τους ήταν θρησκευτικού και όχι ιστορικού χαρακτήρα.
Στην Καινή Διαθήκη αναφέρονται συνολικά έξι διαφορετικές γυναίκες με το όνομα Μαρία και στις περισσότερες αναφορές τα στοιχεία γύρω από την ταυτότητά τους είναι τα απολύτως απαραίτητα. Χωρίς περιττές λεπτομέρειες και αναφορές. Η Μαρία Μαγδαληνή, σύμφωνα με τα Κανονικά Ευαγγέλια, δεν έχει συγγενική ή άλλη σχέση με άλλο πρόσωπο στον κύκλο των μαθητών του Ιησού. Είναι η μοναδική από τις έξι γυναίκες, με το ίδιο όνομα, που προσδιορίζεται με βάση τον τόπο καταγωγής της (ουσιαστικά δηλώνεται ως ανεξάρτητη γυναίκα, γεγονός σπάνιο για εκείνη την εποχή) και δεν αναφέρεται ως σύζυγος, αδελφή ή μητέρα κανενός άνδρα των βιβλικών γραφών. Δεν υπάρχει επίσης καμία αναφορά για το επάγγελμά της, για τον τρόπο με τον οποίο εξασφάλιζε τα «ως προς το ζειν», την κοινωνική της κατάσταση ή τον τρόπο ζωής της σχετικά με τα ήθη της εποχής. Στα Κανονικά κείμενα δεν καταγράφεται ούτε καν υπαινιγμός για παρεμβατική, ανήθικη ή αμαρτωλή συμπεριφορά της. Κι όμως στην χριστιανική και στην λαϊκή αντίληψη έχει μείνει ως «η αμαρτωλή γυναίκα» – στην Δυτική Εκκλησία ως πόρνη – που μετανόησε, ασπαζόμενη την διδασκαλία του Ιησού και στην συνέχεια τον ακολούθησε επηρεασμένη από την θεϊκή υπόστασή Του.
Πώς λοιπόν προέκυψε η εικόνα της μετανοημένης πόρνης; Υπήρξε κάποιο ιστορικό γεγονός από το οποίο προήλθε αυτή η σύγχυση σχετικά με το πρόσωπο της Μαρίας της Μαγδαληνής; Ή μήπως υπήρξε θύμα μιας γιγαντιαίας εκκλησιαστικής συνωμοσίας εις βάρος της, όπως υπονοείται – μεταξύ άλλων – στο βιβλίο του Νταν Μπράουν «Κώδικας Ντα Βίντσι»; Και αν αυτή η θεωρία είναι βάσιμη και ιστορικά υπάρχουν στοιχεία, πού να στηρίζουν αυτή την εκδοχή;
Η Κανονική* ταυτοποίηση της Μαρίας Μαγδαληνής
Ακολουθώντας την επιστημονική μεθοδολογία, ως πρώτη πηγή στοιχείων πρέπει να χρησιμοποιηθεί η Αγία Γραφή και τα Κανονικά Ευαγγέλια, αφού μέσω από αυτά τα κείμενα άντλησε τα επιχειρήματά της η παπική Εκκλησία για χαρακτηρίσει την Μαρία Μαγδαληνή ως «αμαρτωλή πόρνη».
Στα τέσσερα Ευαγγέλια της Καινής Διαθήκης (κατά Ματθαίον, Μάρκον, Λουκάν και Ιωάννην) αναφέρεται επτά (7) φορές το όνομα της Μαρίας Μαγδαληνής:
1. Η Μαρία Μαγδαληνή, μια από τις γυναίκες που ακολουθούσαν τον Ιησού και τους Μαθητές του. Ήταν μια από τις «μαθήτριες» που διέθεταν τα οικονομικά μέσα «εκ των υπαρχόντων αυταίς» για τη συντήρηση, μετακίνηση και διαμονή της συνοδείας του Ιησού (Λουκάς 8:3).
2. Η Μαρία η Μαγδαληνή μαζί με την Μαρία Ιωσήφ, οι οποίες παρακολούθησαν την ταφή του Ιησού από τον Ιωσήφ Αριμαθαίας (Μάρκος 5:47).
3. Η Μαρία Μαγδαληνή του εξορκισμού των επτά δαιμονίων. Η Μαρία Μαγδαληνή είναι εκείνη από την οποία ο Ιησούς διώχνει επτά δαιμόνια (Μάρκος 6:9). Σύμφωνα, με τους ιστορικούς η συνήθης χρήση του αριθμού επτά από τους εβραίους ήταν αντίστοιχη του σημερινού «πολλά».
4. Η Μαρία Μαγδαληνή που έγινε μάρτυρας της σταύρωσης του Ιησού και παρουσιάζεται κάτω ή δίπλα από τον σταυρό Του. Η Μαρία η Μαγδαληνή, μαζί με άλλες ακολούθους του Ιησού, βρίσκεται στο Γολγοθά την ώρα της σταύρωσης (Ματθαίος 27:56).
5. Η Μαρία Μαγδαληνή που επιστρέφει στον τόπο όπου είχε τοποθετηθεί το σώμα του Ιησού μετά την σταύρωση
• Η Μαρία η Μαγδαληνή έτρεξε με τις υπόλοιπες γυναίκες να πει στους μαθητές ότι το σώμα του Ιησού έλειπε αλλά εκείνοι δεν το πίστεψαν (Λουκάς 24:10).
6. Η Μαρία Μαγδαληνή που βλέπει έναν άγγελο Κυρίου (μετά την σταύρωση)
7. Η Μαρία Μαγδαληνή, το πρώτο πρόσωπο- μάρτυρας της Ανάστασης του Ιησού. Η Μαρία η Μαγδαληνή είναι η γυναίκα στην οποία πρώτα εμφανίζεται ο αναστημένος Ιησούς (Μάρκος 16:9), τον οποίο – σύμφωνα με άλλη διήγηση- αρχικά δεν τον αναγνωρίζει, θεωρώντας ότι ήταν ένας από τους κηπουρούς (Ιωάννης 20:11-18).
Από τα συγκεκριμένα εδάφια και από την σύγκριση των αναφορών στα αποσπάσματα των ευαγγελίων βγαίνει το συμπέρασμα ότι η Μαρία Μαγδαληνή υπήρξε ένα ιστορικό, υπαρκτό πρόσωπο, η οποία ακολούθησε την διαδρομή του Ιησού, συνεπαρμένη από το θαύμα που βίωσε η ίδια – τον εξορκισμό των δαιμόνων – και γοητευμένη από τα κηρύγματα και την διδασκαλία Του. Από τις λιγοστές λεπτομέρειες μπορεί να φανεί ότι είχε έναν διακριτικό ρόλο δίπλα στους Μαθητές Του και ήταν θεϊκή επιλογή – εφόσον η ίδια η Εκκλησία δεν δέχεται τα παιχνίδια της τύχης – που την τοποθέτησε σε ρόλο μάρτυρα στις πιο κρίσιμες και καθοριστικές στιγμές της ζωής του Θεανθρώπου: την σταύρωση και την Ανάστασή Του. Και μάλιστα ως πρώτη μάρτυρα.
Πουθενά όμως δεν υπάρχει αναφορά στην αμαρτωλή ζωή της Μαρίας Μαγδαληνής.
Η εικόνα της «αμαρτωλής» δεν φαίνεται να έχει καμία λογική, καμία ιστορική καταγραφή –ούτε ως φήμη – στα ευαγγελικά θεόπνευστα κείμενα.
Ούτε από την υποτυπώδη ταυτότητα που της προσδίδεται μπορεί να προκύψει ως συμπέρασμα ότι είχε αμαρτωλή ζωή. Τότε, λοιπόν, πώς έγινε η μετανοημένη πόρνη που ενέπνευσε τους καλλιτέχνες επί αιώνες, προκάλεσε τον προβληματισμό των αποστολικών πατέρων και τιμήθηκε αργότερα ως Αγία;
Η απάντηση στην ερώτηση αυτή βρίσκεται στο κομμάτι του παζλ της ιστορίας που επικυρώθηκε από την γνωμάτευση-καταδίκη του Πάπα Αγίου Γρηγορίου του Α’, γνωστού και Μέγα Γρηγορίου. Η δική του απόφαση ήταν η καθοριστική παρέμβαση που μετέτρεψε την ανιστόρητη φημολογία τριών αιώνων σε «αλάνθαστη βεβαιότητα υπεράνω πάσα αμφιβολίας…»
Το 591 στη Ρώμη, ο πάπας Άγιος Γρηγόριος ο A’ (ή Μέγας Γρηγόριος) περιγράφει και αναφέρει την ταυτότητα του προσώπου της Μαρίας που εμφανίζεται στους ψαλμούς:
«Εκείνη, που ο Λουκάς καλεί μια αμαρτωλή γυναίκα, εκείνη που ο Ιωάννης αποκαλεί Μαρία, πιστεύουμε ότι είναι η Μαρία από την οποία ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός απομάκρυνε επτά δαιμόνια, σύμφωνα με τον Μάρκο. Και τι συμβολίζουν τα επτά δαιμόνια, αν όχι όλες τις αμαρτίες…. Είναι καθαρό, Αδελφοί μου, ότι η γυναίκα προηγουμένως χρησιμοποίησε τα αρώματα για να αρωματίσει τη σάρκα της από τις απαγορευμένες πράξεις. Με τη δύναμη της αμαρτίας και του εγκλήματος με αυτά και υπηρέτησε απόλυτα τον Θεό».».
(ελεύθερη απόδοση από τα λατινικά)
Επομένως, ο Γρηγόριος ο Μεγάλος ενοποίησε τρεις διαφορετικές γυναίκες σε μία, στην οποία έδωσε αυθαίρετα το όνομα Μαρία Μαγδαληνή. Μία γυναίκα «εκπεσούσα θανάσιμων αμαρτημάτων, μετανοημένη, πιστή ακόλουθο του Ιησού, και επομένως δικαίως κερδισμένη της σωτηρίας της». Εάν και πολλοί πατερικοί συγγραφείς τον 3ο και 4ο αιώνα έκαναν σχόλια σχετικά με την ταυτότητα της Μαρίας της Μαγδαληνής, δεν άλλαξαν και πολλά πράγματα.
Μεγαλύτερη επιρροή είχε η επίσημη αναφορά του πάπα στο τέλος του 6ου αιώνα καθώς είχε το απόλυτο προνόμιο – λόγω εξουσίας – της μετάφρασης του θεϊκού Λόγου στην Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Από τότε η Μαρία η Μαγδαληνή έμεινε στην ιστορία ως «αμαρτωλή ανανήψασα, πιθανώς μετανοημένη, εκδιδόμενη γυναίκα των 7 φαύλων αμαρτημάτων» και ως «η πόρνη με το διακοσμημένο σώμα, το πολυχρησιμοποιημένο» των καλλιτεχνών, που είχαν την αποδοχή της Εκκλησίας.
Με την πάροδο του χρόνου, η Μαρία η Μαγδαληνή έγινε πλήρως αποδεκτή ως η «ανανήψασα, μετανοημένη αμαρτωλή», της οποίας τα επτά δαιμόνια ήταν βασικά δικές της αμαρτίες και όχι δαίμονες στην πραγματικότητα. Δηλαδή, σύμβολα διαφθοράς και έκλυτου βίου. Εξετάζοντας τα πορτρέτα και τους πίνακες της Αναγέννησης (έργα του 16ου, 17ου, 18ου αιώνα) στην πλειονότητά τους διαπιστώνει κανείς ότι απεικονίζουν την Μαγδαληνή γυμνή, ημίγυμνη, έκλυτη. Αυτή η απεικόνιση, έχει χρησιμοποιηθεί ποικιλότροπα από την Καθολική Εκκλησία και από θρησκευτικές οργανώσεις. Έτσι, ήταν λογικό να περάσει ως αντίληψη στην κοινωνία. Για παράδειγμα στη Βικτωριανή Εποχή, η πορνεία ήταν δακτυλοδεικτούμενη και συνοδευόταν με ποικίλους χαρακτηρισμούς, ανάμεσά τους και συνδυασμοί με το όνομα της Μαρίας Μαγδαληνής. Αργότερα, η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία ανακήρυσσε ιεραποστόλους τις πόρνες που ενώ είχαν αμαρτήσει ζητούσαν επίσημα συγχώρεση εις το όνομα της Αγίας Μαρίας Μαγδαληνής. Το σημείο κλειδί ήταν πάντα το «σωτηρία μέσω της τιμωρίας» για το οποίο η Μαγδαληνή χρησιμοποιείται πάντοτε ως παράδειγμα.
Ακόμα και σήμερα πολλές οργανώσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως οι G.T.W. («Συγκεντρώστε τις γυναίκες») και F.B.W. (ένα σχέδιο για φυλακισμένες» γυναίκες της Καλιφόρνιας), χρησιμοποιούν τη Μαγδαληνή σαν «στοιχείο» «ελπίδας» για όλες τις περιπεσούσες στην αμαρτία γυναίκες.
*Κανών, Κανονική ταυτοποίηση:
Είναι γνωστό πως η Καινή Διαθήκη δεν είναι ένα ενιαίο έργο του ιδίου συγγραφέα ή έστω μια ομάδας συγγραφέων. Πρόκειται για μια συλλογή έργων τα οποία κρίθηκαν θεόπνευστα και σύμφωνα με την αποστολική χριστιανική παράδοση της εκκλησίας.
Τα τέσσερα Ευαγγέλια (κατά Ματθαίον, Μάρκον, Λουκάν, Ιωάννην) γράφτηκαν τον 1ο αιώνα, σε διαφορετική χρονική σειρά και ανεξάρτητα:
• οι Ματθαίος και Λουκάς γύρω στα 70
• ο Ιωάννης στο τέλος του 1ου αιώνα.
Όταν εμφανίστηκαν τον 2ο αιώνα άλλα ευαγγέλια, η Εκκλησία θέλησε να προφυλάξει τους πιστούς της και καθόρισε τα λεγόμενα «κανονικά», βάση συγκεκριμένων κριτηρίων. Η αποστολική τους προέλευση, η αδιάκοπη παράδοση, η αποδοχή τους και η θέση τους μέσα στη ζωή της Εκκλησίας ήταν τα πρώτα κριτήρια αλλά το πλέον σημαντικό κριτήριο ήταν η θεοπνευστία τους, η θεϊκή έκφραση της πίστης του Χριστιανισμού. Τα τέσσερα Κανονικά Ευαγγέλία η εκκλησία τα θεωρεί θεόπνευστα, γιατί από την αρχή της συγγραφής τους αδιάλειπτα εκφράζουν απολύτως την πίστη της.
Απόσπασμα από το βιβλίο Το Ευαγγέλιο της Μαρίας Μαγδαληνής που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «ad. Άελλα» και την άδεια για την μεταφορά του αποσπάσματος ευγενικά παραχώρησε στο myHoroscope ο εκδότης Δημήτρης Μέλλος.