H διαφορά στον εορτασμό του Πάσχα μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας δεν είναι δογματικό ζήτημα, αλλά «πρόβλημα» των αστρονόμων και των μαθηματικών. Προκύπτει δηλαδή από τη μελέτη των ουράνιων σωμάτων, τις μαθηματικές πράξεις και τον υπολογισμό των ημερών του έτους και όχι από θρησκευτική διαμάχη.
Ας ξεδιπλώσουμε το κουβάρι της ημερολογιακής διαφοράς των δύο εκκλησιών. Ο προσδιορισμός του χριστιανικού Πάσχα συνδέεται άμεσα με το εβραϊκό Πάσχα, το οποίο εορτάζεται την πρώτη πανσέληνο της άνοιξης.
Από θρησκευτικής πλευράς το θέμα έλυσε η Α’ Οικουμενική Σύνοδος (325 μ.Χ.). Ο Μ. Κωνσταντίνος καθόρισε με εγκύκλιο επιστολή του, γνωστή ως ‘Όρος της Νίκαιας”, τον εορτασμό του Πάσχα. Σύμφωνα με την εν λόγω εγκύκλιο, το Πάσχα θα πρέπει να εορτάζεται την πρώτη Κυριακή μμετά την πρώτη πανσέληνο της άνοιξης. Αν η πανσέληνος συμβεί Κυριακή, τότε θα πρέπει να εορτάζεται την επομένη (και αυτό για να μη συμπέσει με τον εορτασμό του εβραϊκού Πάσχα).
Αξίζει να σημειωθεί ότι πριν θεσπιστεί ο Νόμος της Νίκαιας, άλλες Εκκλησίες γιόρταζαν το Πάσχα κατά το παράδειγμα των Αποστόλων Ιωάννη και Παύλου, κατά την ημέρα θανάτου του Χριστού, δηλαδή την 14η Νισάν σε οποιαδήποτε ημέρα της εβδομάδας και αν έπεφτε και άλλες πάντα κατά την πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη εαρινή πανσέληνο.
Σημειώνεται ότι στην Ελλάδα από τις 23 Μαρτίου 1924 το εκκλησιαστικό ημερολόγιο ταυτίστηκε με το πολιτικό, χωρίς όμως τη μετακίνηση του Πασχαλίου, το οποίο ακολουθεί και υπολογίζεται με βάση το Ιουλιανό ημερολόγιο. Φαινομενικά η Δυτική Εκκλησία, χρησιμοποιεί σύγχρονη και ακριβή μέθοδο υπολογισμού του Πάσχα. Στην πραγματικότητα όμως παραβιάζει το Δεύτερο Κανόνα του Όρου της Νίκαιας που αναφέρει: αν η πρώτη πανσέληνος της άνοιξης συμβεί Κυριακή, πρέπει να μεταφέρεται την επομένη για να μη συμπέσει με τον εορτασμό του εβραϊκού Πάσχα”. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, τότε η Δυτική Εκκλησία δεν μεταφέρει το Πάσχα για την επομένη με αποτέλεσμα αυτό να συμπίπτει με το Πάσχα των Εβραίων.
Γεγονός που σημαίνει πρακτικά ότι αν μεταξύ της 21ης Μαρτίου, στο Γρηγοριανό Ημερολόγιο και της 21ης Μαρτίου στο Ιουλιανό, τύχει να συμβεί πανσέληνος, η Δυτική Εκκλησία την αποδέχεται ως την πρώτη εαρινή πανσέληνο του Όρου της Νικαίας. Η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν την θεωρεί σαν πρώτη εαρινή πανσέληνο και περιμένει την επομένη.
Αν πάλι δεν σημειωθεί πανσέληνος στην περίοδο των 13 αυτών ημερών, το Πάσχα των Ορθοδόξων είτε συμπίπτει με το Πάσχα των Δυτικών, όπως έγινε στις 14 Απριλίου 1974, στις 10 Απριλίου 1977, στις 6 Απριλίου 1980, είτε (λόγω του λάθους που σημειώνει ο μετωνικός κύκλος κατά 5 μέρες) εορτάζεται μία εβδομάδα αργότερα από το Πάσχα των Δυτικών.
Με βάση τα παραπάνω δεδομένα, τότε διαπιστώνουμε ότι το Πάσχα στην Ανατολή εορτάζεται το χρονικό διάστημα μεταξύ 4ης Απριλίου και 8ης Μαΐου, ενώ στη Δύση μεταξύ 22ας Μαρτίου και 25ης Απριλίου. Ο προσδιορισμός του Πάσχα με βάση το Ιουλιανό ημερολόγιο αποδείχθηκε λανθασμένος, αφού ο προσδιορισμός του ηλιακού έτους παρουσίαζε απόκλιση από την πραγματικότητα, με αποτέλεσμα η εαρινή ισημερία να μετατοπίζεται και το Πάσχα, να εορτάζεται νωρίτερα.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Το Ιουλιανό ημερολόγιο θέσπισε ο Ιούλιος Καίσαρας (101- 44 μ.Χ) το 44 π.Χ, με τη βοήθεια του Έλληνα αστρονόμου Σωσιγένη του Αλεξανδρινού.
Για τη δημιουργία του βασίστηκε στους υπολογισμούς του “πατέρα της αστρονομίας” Ιππάρχου (ο οποίος είχε υπολογίσει ότι το ηλιακό ή τροπικό έτος έχει διάρκεια ίση με 365,242 ημέρες).
Ο Σωσιγένης θέσπισε ένα ημερολόγιο του οποίου τα έτη είχαν 365 ημέρες, ενώ σε κάθε τέταρτο έτος προσέθετε μια ακόμη μέρα “την έκτη προ των καλένδων του Μαρτίου”, όπως ονομαζόταν. Επειδή η ημέρα αυτή υπολογιζόταν δυο φορές, ονομαζόταν “δις έκτη” και το έτος που την περιείχε “δίσεκτο”. Το Ιουλιανό ημερολόγιο δεν ήταν τέλειο. Είχε μια απόκλιση στον υπολογισμό του Ηλιακού έτους, που μεταφραζόταν σε 11 λεπτά και 13 δευτερόλεπτα. Κάθε τέσσερα χρόνια το λάθος ανερχόταν σε 45 λεπτά, κάθε 129 χρόνια σεμία ημέρα. Μάλιστα, στα 400 χρόνια από την εφαρμογή του Ιουλιανού ημερολογίου το λάθος είχε φτάσει στις τρεις ημέρες. Έτσι, αν και την εποχή του Χριστού η εαρινή ισημερία συνέβαινε στις 23 Μαρτίου, το 325 μ.Χ. συνέβη στις 21 Μαρτίου και το 1852 στις 10 Μαρτίου, Η παρέκκλιση δημιουργούσε προβλήματα στον ακριβή καθορισμό του εορτασμού του χριστιανικού Πάσχα και αντέβαινε στο σχετικό όρο που είχε θεσπίσει η Οικουμενική Σύνοδος.
Το λάθος των 10 ημερών που είχε συσσωρευτεί επί 11 αιώνες, διόρθωσε ο Πάπας Γρηγόριος ΙΓ με τη βοήθεια του Ιησουίτη αστρονόμου Χριστόφορου Κλαίβιου και του αστρονόμου Λουίτζι Λίλιο. Με τη μεταρρύθμιση αυτή, η 5η Οκτωβρίου του 1852 ονομάστηκε 15η Οκτωβρίου. Μάλιστα, ο Γρηγόριος για να μην επαναληφθεί το λάθος του Ιουλιανού ημερολογίου, όρισε δίσεκτα έτη που ο αριθμός τους διαιρείται με το τέσσερα, “απαιώνιων”, τα έτη δηλαδή των αιώνων (στην εξαίρεση αυτή συμπεριελάμβανε τους αιώνες που διαιρούνται επακριβώς με το τέσσερα). Για αυτό το 1900 δεν ήταν δίσεκτο έτος, ενώ το 2000 ήταν. Πάντως, και στο νέο ημερολόγιο εξακολουθεί να υφίσταται λάθος τριών ωρών. Μόνο που αυτή τη φορά θα σημειώνεται κάθε 400 χρόνια και θα συσσωρεύεται σε μία ημέρα με την πάροδο 4.000 ετών.
Η διαφορά όμως του εορτασμού του Πάσχα από τις δυτικές και τις ανατολικές κοινωνίες δεν βασίζεται μόνο στο λάθος του Ιουλιανού ημερολογίου, αλλά και στον επίσης ελλιπή Μετωνικό κύκλο (5ος αιώνας μ.Χ.), με τον οποίο η Ορθόδοξη Εκκλησία εξακολουθεί να υπολογίζει τις ημερoμηνίες των εαρινών πανσέληνων. Σύμφωνα με τον σεληνιακό κύκλο του Μέτωνα, 19 Ιουλιανά έτη είναί περίπου ίσα με 235 σεληνιακούς μήνες. Δηλαδή μετά από 19 έτη οι ημερομηνίες των πανσέληνων επαναλαμβάνονται. Αυτό όμως δεν είναι απόλυτα ακριβές. Με την πάροδο των αιώνων τα λάθη έχουν συσσωρευτεί. Έτσι, στις 13 ημέρες της λανθασμένης Ιουλιανής εαρινής ισημερίας προστίθεται και το λάθος του 19ετούς μετωνικού κύκλου, το οποίο ανέρχεται σήμερα σε πέντε μέρες.