Ήθη και Έθιμα σε όλη την Ελλάδα
“Μέρα Λαμπρή, μέρα γιορτή μέρα λουλουδιασμένη.” Το Ελληνικό Πάσχα, τη Λαμπρή, όπως το αποκαλεί ο λαός μας, “τη νοιώθουμε” από άρωμα των λουλουδιών, στο ανοιξιάτικο φως, στον αέρα της θάλασσας και του καταπράσινου βουνού. Την “ακούμε” με τα παραδοσιακά Ελληνικά τραγούδια, την “μυρίζουμε” στις ψησταριές και “τη χορεύουμε” στην ύπαιθρο.
Το Πάσχα είναι η μεγαλύτερη γιορτή για τους Χριστιανούς. Ο Χριστός νίκησε το θάνατο και βγήκε θριαμβευτής “θανάτω, θάνατον πατήσας” για να στείλει το χαρμόσυνο μήνυμα της σωτηρίας.
Πάσχα στα αραμαϊκά σημαίνει Πέρασμα, όπως Πεσάχ στα εβραϊκά και Πισάχ στα αιγυπτιακά. Το Πάσχα ήταν εβραική γιορτή σε ανάμνηση της εξόδου τους από την Αίγυπτο. Ενώ σύμφωνα με την Βιβλική; αφήγηση ο Άγγελος ο οποίος περνούσε τις πόρτες των Ιουδαίων που ήταν βαμμένες με αίμα δεν θανάτωνε τα πρωτότοκά τους παιδιά.
Η μεγαλύτερη γιορτή της Χριστιανοσύνης την περίοδο της τουρκοκρατίας συμβόλιζε για τους Έλληνες την λύτρωσή τους από τον οθωμανικό ζυγό. Γι’ αυτό, όπως γράφει ο λαογράφος Δημήτρης Λουκάτος, στο βιβλίο του “Πασχαλινά και της Άνοιξης”, “όταν ήρθε η ώρα της ελευθερίας, οι επαναστατημένοι Έλληνες γιόρτασαν το Πάσχα σαν να ήταν αυτοί οι “απ’ αιώνoς δέσμιοι”, που ο Χριστός έβγανε από τον Άδη. Οι ντουφεκιές και τα μπουρλότα που έριξαν τότε, με το πρώτο άκουσμα του Χριστός Ανέστη”, είναι σοβαρός λόγος για να τα ακούμε και εμείς τώρα με κατανόηση”.
Το βράδυ της Ανάστασης, η Εκκλησία δεν είναι στολισμένη πένθιμα όπως τις προηγούμενες μέρες της Μεγάλης Εβδομάδας. Μόλις ο ιερέας βγει από την Ωραία Πύλη και πει το “δεύτε λάβετε φως”, όλοι τρέχουν γύρω του για να ανάψουν φως.
Όπως αναφέρει ο Γεώργιος Α. Μέγας στο βιβλίο του “Ελληνικές Γιορτές”, στα Καλάβρυτα όλες οι οικογένειες ψάλλουν ενωμένες το “Δεύτε λάβετε φως”. Στην Αρκαδία, το φως παίρνει πρώτη μια νιόνυφη, φιλά το χέρι του πάπά και του δίνει χρήματα. Σε ορισμένες γειτονίες της Αθήνας τα κορίτσια ανάβουν η λαμπάδα τους από έναν άνδρα για να παντρευτούν. Στη Χίο μόλις ψαλλεί το Χριστός Ανέστη, η ατμόσφαιρα δονείται από τις τυμπανοκρουσίες τους πυροβολισμούς, τους κρότους των πυροτεχνημάτων και των κροτίδων. Στους δρόμους της Ζακύνθου σπάζουν πήλινα αγγεία “Το κάνουν για χάρη του Χριστού και την πομπή των Oβραίων”, αλλά και για την εκφόβιση των δαιμόνων που αντιμάχονται την Ανάσταση του Σωτήρα .
Στην Κέρκυρα την ημέρα του Πάσχα γεμίζουν στην αγορά έναν κάδο με νερό και τον στολίζουν με πρασινάδες και λουλούδια. Όποιος περάσει από κει πρέπει να ρίξει μέσα ένα νόμισμα. Και μόλις σημάνουν οι καμπάνες της Ανάστασης, όσοι βρεθούν εκεί κοντά παίρνουν νερό από τον κάδο και πλένουν το πρόσωπό τους για να καθαριστούν από κάθε βρωμιά και αμαρτία. Ταυτόχρονα οι γυναίκες δαγκώνουν στο σπίτι τους όποιο σιδερένιο αντικείμενο βρουν πρόχειρο (στη Ζάκυνθο ένα κλειδί) και λένε: “σιδερένιο το κεφάλι μου”.
Το Άγιο Φως, σύμφωνα με τη λαϊκή μας παράδοση, έχει τη δύναμη να προστατεύσει ολόκληρη την περιοχή που θα φωτιστεί από αυτό. Την έννοια αυτή έχει και η μεγάλη φωτιά που ανάβουν σε υψώματα των χωριών τη νύχτα της Ανάστασης.
Σε πολλές περιοχές της χώρας μας λίγο πριν λήξει η τελετή της Ανάστασης, η εικόνα της Αναστάσεως, περιφέρεται γύρω από το ναό. Πίσω από τις κλειστές πύλες του ναού βρίσκεται ο νεωκόρος παριστάνοντας το διάβολο. Ο ιερέας διατάζει απ’ έξω: Αρατε πύλας! Ο νεωκόρος ρωτά: Ποιος είσαι; Και ο ιερέας απαντώντας λέει: «Άρχων ισχυρός;» Στη συνέχεια κλωτσά με το πόδι του την πύλη και ορμά μέσα στο ναό με τη λαμπάδα προτεταμένη. Έτσι, γίνεται το διώξιμο του διαβόλου.
Με την τελετή της Ανάστασης συνδέονται και ορισμένα λαϊκά έθιμα, όπως ο αγιασμός των κόκκινων αυγών. “Τα ‘Έυαγγελισμένα αυγά” της Μεγάλης Πέμπτης, εξαιρετικές ιδιότητες.
Σε ορισμένες περιοχές εκτός από τα αυγά καθαγιάζεται και ο Αμνός του Πάσχα και μοιράζεται στους εκκλησιαζόμενους από τον ιερέα. Αυτό είναι το “καταβόλι” των Κερκυραίων.
Σύμφωνα με την Ορθόδοξη παράδοση, τη νύχτα της Ανάστασης οι ψυχές των νεκρών από το Πάσχα μέχρι την Πεντηκοστή βγαίνουν από τον Άδη. Έτσι, στις Σαράντα Εκκλησιές, όπως αναφέρει ο ΓΑ.Μέγας, “τη νύχτα της Πασχαλιάς οι γυναίκες πηγαίνουν στα λημόρια (νεκροταφείο) και θυμιατίζουν.
Με τη φλόγα του Αγίου Φωτός που φέρνουν από την Ανάσταση, “σταυρώνουν” πρώτα το ανώφλι της εξώπορτας και στη συνέχεια ανανεώνουν το φως της καντήλας στο εικονοστάσι καθώς και τη φωτιά στο τζάκι. Σημειώνεται ότι το σβήσιμο των πυρών και η ανανέωσή τους από μια νέα και αγιασμένη φωτιά, συνηθιζόταν τόσο στην αρχαία Ελλάδα, όσο και στην Αρχαία Ρώμη.
Σε ορισμένες περιοχές μεταδίδουν το Άγιο Φως στα στείρα ζώα (Λασίθι) και τα άκαρπα δέντρα (, Κάρπαθος), εξορκίζοντας τα ενοχλητικά ζωύφια.
Στην Πάτρα σβήνοντας τη λαμπάδα τους κάτω από το εικονοστάσι λένε: όξω ψύλλοι και κορέοι, να μπούμε εμείς οι νοικοκυραίοι”.
Στην Ανδριανούπολη το κερί της Ανάστασης το κρύβουν και όταν ρίχνει χαλάζι το ανάβουν. Στην Κίο το φυλάσσουν επί ένα χρόνο και όταν κάνει τρικυμία, βροντές και αστραπές το ανάβουν, θυμιάζουν και σταματά η τρικυμία.
Το πρώτο έδεσμα που γεύονται οι πιστοί μόλις επιστρέψουν από την Ανάσταση είναι ένα κόκκινο αυγό, σύμφωνα, με το τάμα που έκαναν το βράδυ τη Αποκριάς “με τ’ αυγό να τ’ ανοίξω”.
Σε άλλες πάλι περιοχές το τραπέζι της Ανάστασης δεν το ξεστρώνουν για τρεις μέρες και τα ψίχουλα τα ρίχνουν στα αμπέλια για να μεταδοθεί σε αυτά η αφθονία. Σε πολλές περιοχές ο ιερέας επισκέπτεται τα σπίτι και αγιάζει το πασχαλινό αρνί. Ο νοικοκύρης του σπιτιού εξετάζει τα σημάδια της ωμοπλάτης για να βγάλει από αυτά μαντέματα για τα όσα θα συμβούν στο σπίτι ή τη στάνη του.