Εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον πλανήτη, χριστιανοί και μη, γιορτάζουν κάθε χρόνο τα Χριστούγεννα. Για τους Χριστιανούς είναι εύλογος ο εορτασμός της επετείου της γέννησης του Ιησού, θεμελιωτή της θρησκείας τους και του Χριστιανικού Πολιτισμού που σηματοδότησε επίσης την αρχή ενός νέου κόσμου για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Ο Ιησούς, το «θείο βρέφος» είναι η ανθρώπινη ενσάρκωση του Πνεύματος του Θεού, η σωτηρία των ψυχών που χάθηκαν στον υλικό κόσμο. Η γέννησή του συνοδεύτηκε από υπερφυσικά γεγονότα και οιωνούς, όπως η εκπλήρωση αρχαίων προφητειών, η άμωμος σύλληψη της Παρθένου Μαρίας, το παράξενο αστέρι της Βηθλεέμ, οι 3 σοφοί Μάγοι που το ακολούθησαν ως σημάδι βασιλικής γέννησης.
Αναμφισβήτητα όμως, τα Χριστούγεννα είναι εξίσου δημοφιλή και σε λαούς με διαφορετική θρησκευτική κουλτούρα. Δεν θα μπορούσαμε να παραβλέψουμε τα εμπορικά κίνητρα της καταναλωτικής κοινωνίας μας που συνυπάρχουν με την γιορταστική ατμόσφαιρα και την κατάνυξη των ημερών που πάντα θα συγκινούν τους ανθρώπους, αλλά μήπως όμως τα Χριστούγεννα είναι κάτι βαθύτερο από την επέτειο γέννησης του Ιησού;
Πράγματι, η Καινή Διαθήκη δεν ορίζει την 25η Δεκεμβρίου ούτε καμιά άλλη ημερομηνία. Στο Κατά Λουκά ευαγγέλιο αναφέρεται πως άγγελοι μετέφεραν την χαρμόσυνη είδηση στους βοσκούς που φυλούσαν τα κοπάδια τους στο ανοικτό λιβάδι, γεγονός που κάνει την ημερομηνία αυτή απίθανη για το λόγο ότι οι βοσκοί θα βρίσκονταν προστατευμένοι μαζί με τα κοπάδια τους στον ζεστό αχυρώνα παρά εκτεθειμένοι στον άγριο χειμωνιάτικο καιρό.
Τα στοιχεία που μας δίνουν οι θρησκευτικές γιορτές και τα έθιμα της εποχής εκείνης είναι μια καλύτερη προσέγγιση στο θέμα μας.
Τα Ηλιοστάσια και η Αστρολογία
Όταν ο Χριστιανισμός βρισκόταν στα πρώτα δύσκολα στάδια της διάδοσής του η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, διατηρούσε ακόμα την ισχυρή κυριαρχία της από την Βόρεια Ευρώπη μέχρι την Μέση Ανατολή. Οι Χριστιανοί αποτελούσαν μικρούς θύλακες στην πανσπερμία των παγανιστικών (ειδωλολατρικών) θρησκειών του αρχαίου κόσμου. Οφείλουμε να τονίσουμε πως οι Ρωμαίοι, οι Ελληνες, οι Αιγύπτιοι, Πέρσες κ.α, διακρίνονταν ιδιαιτέρως για την ανεξιθρησκεία τους και την ιερότητα που περιέβαλαν τις ξένες θρησκείες.
Η εχθρική στάση τους απέναντι στους Χριστιανούς οφείλεται κυρίως στην «ανυπακοή» τους στους νόμους, τους κανόνες και τα ήθη των κοινωνιών τους όταν έρχονταν σε αντίθεση με τη χριστιανική κουλτούρα. Τα πρώτα χριστιανικά χρόνια δεν γιορταζόταν η γέννηση του Θεανθρώπου και μέχρι το 336 μχ η σημαντικότερη γιορτή της περιόδου ήταν τα Θεοφάνια που η Ορθόδοξη Εκκλησία τη διατήρησε και μετά την επίσημη καθιέρωση της 25ης Δεκεμβρίου από την Καθολική. Η υιοθέτηση και τήρηση, εκ μέρους των Χριστιανών, των παγανιστικών εθίμων και συμβολισμών, διευκόλυνε την ταχύτερη διάδοση και εξάπλωση της νέας θρησκείας. Το ίδιο συνέβη και κατά τον Μεσαίωνα, την περίοδο του εκχριστιανισμού των Σαξόνων, Φράγκων, Σκανδιναβών, από την ισχυρή πλέον Χριστιανική Εκκλησία.
Στην αρχαιότητα οι άνθρωποι ήταν περισσότερο εξαρτημένοι αλλά και εναρμονισμένοι με τη Φύση, τις αλλαγές των εποχών και τα φυσικά φαινόμενα απ’ ό,τι εμείς σήμερα. Η αστρολογία εμφανίστηκε και εξελίχθηκε από την ανθρώπινη παρατήρηση του νυχτερινού έναστρου ουρανού, προσπαθώντας να ερμηνεύσει την φύση και τις κινήσεις των πλανητών καθώς ήταν ολοφάνερη η σχέση τους με τα καιρικά φαινόμενα και τους ετήσιους εποχικούς κύκλους.
Τα κομβικά σημεία έναρξης των ετήσιων εορταστικών περιόδων ήταν οι τέσσερις εποχές, τα ηλιοστάσια του Ιουνίου και του Δεκεμβρίου και οι ισημερίες του Μαρτίου και του Οκτωβρίου. Οι Ρωμαίοι είχαν τις καλένδες (πρωτομηνιές) που συμβόλιζαν τις χρονικές περιόδους στις οποίες οι Θεοί συμμετείχαν ενεργά στη ζωή τους, γιατί θεωρούσαν πως κατοικούσαν σε ένα ζώντα οργανισμό την Μητέρα Γαία την οποία και τιμούσαν.
Οι χρονικές αυτές περίοδοι διαδραμάτιζαν επίσης κεντρικό ρόλο στα κοινωνικά ήθη, όχι μόνο εξαιτίας των εποχών, της σποράς και της συγκομιδής της σοδειάς, αλλά γιατί συμβόλιζαν τα στάδια εξέλιξης της ανθρώπινης ψυχής, ένα συμβολισμό που εύκολα διαπιστώνουμε και στο ζωδιακό κύκλο.
Μέχρι τον Μεσαίωνα, δηλαδή την ιστορική περίοδο που συνδέει τους Αρχαίους Χρόνους με τους Νεότερους (15ος αιώνας) τα 2 Ηλιοστάσια είχαν μεγάλη σπουδαιότητα γιατί συνδέονταν με την πεποίθηση ότι αποτελούν τις Πύλες από όπου εισέρχεται ή εγκαταλείπει η ανθρώπινη ψυχή τον γήϊνο κόσμο.
Οι φυσικοί φιλόσοφοι, και απαραιτήτως γνώστες της αστρολογικής επιστήμης, ονόμασαν τους γήϊνους τροπικούς Αιγόκερω και Καρκίνο – Πύλες του Ηλιου – ακριβώς επειδή τα ηλιοστάσια συνέβαιναν στις εποχές των ζωδίων αυτών. Θεωρούσαν τον Καρκίνο ‘Ανθρώπινη Πύλη’ γιατί η ψυχή κατέρχεται σε καταχθόνιες περιοχές (DC, descent point) και τον Αιγόκερω ‘Πύλη των Θεών’ γιατί μέσω αυτής οι ψυχές επιστρέφουν στην αθάνατη κατοικία τους (MC, medhieven point).
Το χειμερινό ηλιοστάσιο του Δεκεμβρίου, χαρακτηρίζεται από την είσοδο του Ηλιου στο Ζώδιο του Αιγόκερω που κυβερνάται από τον Κρόνο (σημ. ετυμολoγική ομοιότητα με τον -Xρόνο- Khronos-, κατά τους Ελληνες πρώτος βασιλιάς του Χρόνου). Tη μέρα αυτή, ο Ηλιος φαινομενικά σταθμεύει πάνω από τον τροπικό του Αιγόκερω πριν συνεχίσει το ταξίδι του προς τον Βορρά, σημαδεύοντας έτσι την λαμπρή επιστροφή του φωτός στο χειμωνιάτικο σκοτάδι του βόρειου ημισφαιρίου.
Στην ελληνική και ρωμαϊκή μυθολογία, ο μύθος του Κρόνου – που ευνούχισε με τη συμφωνία της μητέρας του Γαίας τον πατέρα του Ουρανό και από τα όργανα αυτά γεννήθηκε η ουράνια Αφροδίτη – συμβολίζει τον Χρόνο που δημιουργεί, καταστρέφει και μετά αναδημιουργεί όλα τα πράγματα. Η εκθρόνιση του Κρόνου ( παλιά κοσμική τάξη) από τον γιο του Δία (νέα κοσμική τάξη) συμβολίζει τον Χρόνο που παρά τις δυσκολίες και τις αντιδράσεις πρέπει να μετουσιώσει το παλιό σε κάτι καινούργιο.
Οι αρχαίες γιορτές και τα Χριστούγεννα
Οι Ρωμαίοι είχαν αφιερώσει στον Κρόνο τη γιορτή των Σατουρναλίων, σε ανάμνηση της ευτυχισμένης εποχής της Χρυσής Βασιλείας του Κρόνου, όπου δεν υπήρχε κλεψιά, δουλεία και προσωπική ιδιοκτησία. Λέγεται πως ο Ιανός (Janus, έδωσε το όνομά του στον Ιανουάριο) είχε λάβει από τον Κρόνο τη διακυβέρνηση της Ιταλίας, πριν εκείνος πέσει στον αιώνιο ύπνο του από τον οποίο θα επιστρέψει κάποια στιγμή στο μέλλον για να εγκαινιάσει μια νέα Χρυσή Εποχή.
Ο μύθος της Χρυσής Βασιλείας, συμβολίζει την έξοδο του ανθρώπου από την μίζερη βαρβαρότητα και την αμάθεια στο φως του πολιτισμού με την καθοδήγηση του Κρόνου που δίδαξε στους θνητούς τις Επτά Τέχνες. Στον Κρόνο ήταν αφιερωμένος ο δέκατος ρωμαϊκός μήνας (Decem-ber) επειδή έφερνε ώθηση και νέο ξεκίνημα σε όλα τα πράγματα και οι σοδειές είχαν συγκεντρωθεί. Συμβόλιζε επίσης την είσοδο του βρέφους στη ζωή, μετά τη ολοκλήρωση των 9 μηνών επειδή απαιτεί το δικαίωμα στη ζωή. Τα Σατουρνάλια γιορτάζονταν με ιδιαίτερη λαμπρότητα και διαρκούσαν από τις 17 Δεκεμβρίου μέχρι τις 25 του μήνα, την ημέρα του Ηλιοστασίου κατά το ρωμαϊκό ημερολόγιο. Επίσης γιορταζόταν η Παραμονή του Ηλιοστασίου για να τιμήσουν την Nύχτα της Μητέρας – Matrum noctem.
Ολοι οι αρχαίοι πολιτισμοί γιόρταζαν το χειμερινό Ηλιοστάσιο με διάφορες μορφές και πάντα τιμούσαν μια θεϊκή γέννηση. Οι Ρωμαίοι γιόρταζαν την αναγέννηση του Αήττητου Ηλίου με την γιορτή Dies Natalis Solis Invictus. Οι Ελληνες τιμούσαν την γέννηση του Θεού Απόλλωνα, θεού του φωτός (συμβολιζόταν συχνά ως βοσκός με έναν αμνό στους ώμους του). Οι Πέρσες την γέννηση του Θεού Μίθρα, απεσταλμένου του Θεού του Φωτός για να θυσιάσει έναν μεγάλο ταύρο που το αίμα του ήταν η πηγή κάθε ευφορίας. Τον Μίθρα τον πρόσεχαν βοσκοί και πριν επιστρέψει στον Πατέρα γευμάτισε με ψωμί και κρασί.
Πιστευόταν πως θα επιστρέψει όταν κλείσει ο κύκλος του Χρόνου για να αποδώσει δικαιοσύνη στους νεκρούς και τους ζωντανούς! Στην Αίγυπτο λατρευόταν επίσης ο θεός Οσιρις και η Ισιδα, προστάτες της ειρήνης, της τάξης και όλων των τεχνών. Όταν διαμελίστηκε από τον αδελφό του, η Ισιδα συγκέντρωσε τα μέλη του και τον ανέστησε. Τον τιμούσαν στις 25 Δεκεμβρίου. Στα αγάλματα και στις τοιχογραφίες ο Οσιρις και η Ισις παρουσιάζονται με τον γιο τους Ωρο να κάθεται στα γόνατα της μητέρας του, όπως ακριβώς και η Παρθένος Μαρία με τον Ιησού.
Πολλά από τα χριστουγεννιάτικα έθιμα έχουν τις ρίζες τους στις παγανιστικές γιορτές, γι αυτό και η Εκκλησία κατέβαλλε μεγάλες προσπάθειες -χωρίς επιτυχία- να τα καταργήσει. Από τα Σατουρνάλια και όχι όπως πιστεύεται από τους 3 Μάγους, κρατήσαμε την ανταλλαγή των δώρων και την προσφορά των γευμάτων στους φτωχούς (οι Ρωμαίοι αφέντες πρόσφεραν το δικό τους γεύμα στους δούλους τους). Η Καθολική Εκκλησία καθιέρωσε στην ανάμνησή τους στις 26/12 την γιορτή Boxing Date και την γιορτή του Αγίου Στεφάνου στις 27/12. Επίσης κρατήσαμε το στολισμό και το άναμμα των κεριών (έθιμο των Σατουρναλίων που συμβόλιζε το θεϊκό φως). Από το εθιμοτυπικό των βόρειων λαών που γιόρταζαν το Yule προέρχονται επίσης το Χριστουγεννιάτικο Δέντρο, ο στολισμός με τα κλαδιά από γκυ και ου, τα κάλαντα, τα συμβολικά διακοσμητικά, οι πίττες με νομίσματα και πολλά άλλα.
Τα Χριστούγεννα λοιπόν είναι βαθιά ριζωμένα στην παγκόσμια πολιτισμική συνείδηση ως η αναγέννηση του Φωτός στην μεγάλη νύχτα του Ηλιοστασίου και όπως αποδείχτηκε στάθηκε αδύνατον να ξεχαστεί. Και θα ήταν όμορφο να διαφυλάξουμε αυτό το πανάρχαιο πολιτιστικό αγαθό έστω και αν χρειαστεί να κάνουμε μικρές υποχωρήσεις στην εμπορευματοποίηση των ημερών.
Καλά Χριστούγεννα σε όλους τους ανθρώπους κάθε φυλής!
Πηγή: John Matthews, The sacred traditions of Christmas
Επιμέλεια: Φυλλένια Χατζημπεκιάρη, Ομάδα Editors & Staff, Myhoroscope