Ανάμεσα στο Πάσχα και την Πεντηκοστή, παρατηρείται στην Κύπρο ένα έθιμο που έχει σχέση με “μαντεία” και εκτελείται αποκλειστικά από νεαρές κοπέλες. Λέγεται “το τραγούδι του Μα” ή “το ποίημα του Μα ή Μάη”. Την πρώτη μέρα του αληθινά υπέροχου Μαΐου, όλες οι ανύπαντρες κοπέλες, γεμάτες ενθουσιασμό, βγαίνουν έξω από τις πόλεις και τα χωριά και πηγαίνουν στους κάμπους.
Ξαπλώνουν στο πράσινο, κάτω από τη σκιά ενός δέντρου, επειδή ο ήλιος ήδη καίει. Ορισμένες φορές όταν υπάρχει έλλειψη χώρου, επιλέγουν την ήσυχη γωνιά ενός έφορου χωραφιού για τη διοργάνωση της μαγιάτικης γιορτής τους, που συμπίπτει με τον καιρό που τα στάχυα είναι ψηλά. Γιατί γνωρίζουν πολύ καλά ότι: “σήμερα κλείνει και τα δύο του μάτια και ο αυστηρότερος αγροφύλακας”.
Κάθονται σε κύκλο, τρώνε και πίνουν αυτά που έφεραν μαζί τους, αστειεύονται μεταξύ τους, τραγουδούν και χορεύουν στους ρυθμούς της “ταμπουτσιάς” και του τυμπάνου που δεν απουσιάζει ποτέ και του οποίου το πρότυπο είναι το αρχαίο “τύμπανο”. Μετά, οι νεαρές κοπέλες τοποθετούν το μαγικό δοχείο του Μα. Το συγκεκριμένο αυτό δοχείο είναι μια μεγάλη λεκάνη ή ένα μεγάλο αγγείο, που φέρνουν μαζί τους οι κοπέλες που συμμετέχουν στη γιορτή. Η κάθε κοπέλα ρίχνει μέσα στο δοχείο ένα δακτυλίδι με ένα λουλούδι, ένα τριαντάφυλλο ή ένα άνθος ροδιάς. Μετά, το σκεπάζουν με ένα κόκκινο πανί και επιστρέφουν στα σπίτια τους.
Το δοχείο μένει τρεις μέρες στα χωράφια και κανένας, που το έχει δει στο μεταξύ, δεν το πειράζει. Μετά από τρεις μέρες οι κοπέλες επιστρέφουν στο Μα, δηλαδή στο δοχείο του Μα. Και έτσι ξαναρχίζει η γιορτή με το τραγούδι του Μαγιού. Κάνουν ένα κύκλο γύρω-γύρω από το δοχείο και χορεύουν. Μεταφράζω το τραγούδι κατά λέξη:
Και ‘μπαιν’ ο Μας και βκαιν’ ο Μας
και ‘μπαιν’ ο Πρωτογιούνις
και ο Μας με τα τριαντάφυλλα
και ο Γιούνις με τα μήλα
και ο Αουστος με τα χλιά νερά
και τα κρυά σταφύλια.
Η ομάδα κάθεται γύρω από τ
ο δοχείο και μια από τις κοπέλες λύνει το κόκκινο μαντήλι. Τότε αρχίζει το ατομικό τραγούδι. Κάθε κοπέλα τραγουδά ένα γνωστό δίστιχο, που κάπου έμαθε ή άκουσε ή που έφτιαξε η ίδια. Ακούει κανείς συχνά άσεμνα και χοντροκομμένα τραγούδια, αλλά και πανέμορφα μαργαριτάρια της λαϊκής ποίησης. Το περιεχόμενο των στίχων μπορεί να είναι σοβαρό ή αστείο, σαφές ή αμφίσημο, σεμνό ή όχι. Τα πιο πολλά μιλούν για έρωτα και αρραβωνιάσματα, θέμα καθόλου παράξενο μεταξύ των νεαρών αυτών κοριτσιών. Κάποτε οι στίχοι είναι αυτοσχέδιοι και περιέχουν πειράγματα ή υπονοούμενα για τα τελευταία γεγονότα της οικογένειας.
Όταν τελειώνει το ατομικό της τραγούδι, η κοπέλα λύνει το κόκκινο μαντήλι του δοχείου και παίρνει ένα δακτυλίδι. Η ιδιοκτήτρια φανερώνεται αμέσως και παίρνει πίσω το δακτυλίδι. Ανάλογα με τη σημασία του τελευταίου στίχου και ανάλογα με το πως ταιριάζει το περιεχόμενο στην ιδιοκτήτρια του δακτυλιδιού, δίνεται μια εξήγηση που βέβαια ερμηνεύεται με διαφορετικούς τρόπους. Παρόλες τις διάφορες άκακες δολοπλοκίες που συμβαίνουν μεταξύ των κοριτσιών, αυτές πιστεύουν ότι θα πραγματοποιηθεί ο χρησμός του δακτυλιδιού. Για το λόγο αυτό οι φίλες, που δεν παρευρίσκονται στη γιορτή, ρωτούν να μάθουν τι τους είχε ταμένο ο Μάης.
Δεν είναι αυτό άραγε μια συνέχεια των μαντείων της αρχαιότητας! Ο Μάιος ή Μας στην περίπτωση αυτή προσωποποιείται σαν Θεός ή Άγιος.
Το γεγονός ότι κανένας νησιώτης δεν χρησιμοποιεί το νεοελληνικό όνομα του “Μαΐου” για να υποδείξει αυτό το ξωτικό της άνοιξης, αλλά χρησιμοποιεί μόνο τις λέξεις “Μας” ή “Μα”, επιτρέπει ίσως την ταύτιση του προσωποποιημένου Μάη με τη μικρασιατική θεά “Μα” η οποία θυμίζει τη Ρέα-Κυβέλη και τη Θεομήτορα Ida, και είναι ίσως μια μεταφορά από την ειδωλολατρεία στη Χριστιανική θρησκεία. Εξάλλου, οι σχέσεις του κυπριακού πληθυσμού με τους μεγάλους αρχαίους πολιτισμούς των λαών της τόσο κοντινής ακτής της Μικράς Ασίας έχουν αποδειχθεί από καιρό. Παράλληλα όμως βρίσκουμε στις σημερινές γιορτές του Μα ή Μαΐου αναφορές στις γιορτές της άνοιξης που διοργανώνονταν με κάθε μεγαλοπρέπεια, ταυτόχρονα στην Αλεξάνδρεια και την Κύπρο, κατά τη διάρκεια της βασιλείας των Πτολεμαίων, προς τιμήν της Αφροδίτης και του Αδώνιδος.
Το πιο πάνω απόσπασμα προέρχεται από την έκδοση του Πολιτιστικού Κέντρου του Ομίλου Λαϊκής “Ελληνικά Ήθη και Έθιμα στην Κύπρο” και αναδημοσιεύεται κατόπιν έγγραφης άδειας του εκδότη.
H συγγραφέας του βιβλίου, Magda Ohnefalsch-Richter, πήγε στην Kύπρο υπό την ιδιότητα της επίσημης φωτογράφου και σχεδιάστριας των ανασκαφών του συζύγου της, Max Ohnefalsch-Richter. Kατά την παραμονή της στην Κύπρο (1894-1912) κατέγραψε και φωτογράφισε τα ήθη και τα έθιμα του νησιού, τις ασχολίες των κατοίκων και τη λαϊκή τέχνη της Kύπρου.
Συγγραφέας: Magda Ohnefalsch-Richter
Πρωτότυπος τίτλος: Griechische Sitten und Gebrauche auf Cypern, Berlin 1913
Μετάφραση: Αννα Γ. Μαραγκού
Εκδότης: Πολιτιστικό Κέντρο Ομίλου Λαϊκής, Λευκωσία 1994